A razzoqov, sh. Tashm atov



Download 7,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/82
Sana06.01.2022
Hajmi7,76 Mb.
#323497
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   82
Bog'liq
Iqtisodiy ta`minotlar tarixi.Razzoqov A

anatomiyasi» 
(1672), «Siyosiy arifinetika» (1683) va bosh- 
qa shu kabi asarlami yozdi.
V.Petti XVII  asrdagi eng taniqli shaxslar qatoridan o‘rin oladi (Mak- 
Kulloxning  1845-yilda bergan bahosi). U iqtisodiyotni o‘iganishda yangi 
usul qo‘lladi, ko‘rinib turgan voqealami sharhlashdan ulaming mohiya- 
tini tahlil etishga o ‘tdi. V.Petti tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarish 
sohasi muammolarini tahlil etdi.  Lining fikricha, boylik paydo bo‘lishi 
va  ko‘payishi  faqat  moddiy  ne’matlar  yaratish  sohasida  ro‘y  beradi, 
bu jarayon savdo va savdo kapitalining hech qanday ishtirokisiz bo‘ladi.
Olimning tadqiqot usulida empirizm elementlari (unsurlari) bo‘lishi- 
ga  qaramasdan  (bu  masalan,  yer  bahosini  talqin  etishda  ko‘rinadi), 
davlatning iqtisodiy faoliyatga aralashuvini qisman qo‘llaydi (mamlakat- 
dagi  savdogarlar  sonini  qisqartirishni  talab  etadi),  u  asosan  erkin 
iqtisodiyot  (laisser  faire)  prinsiplarini  qo‘llaydi vamerkantilistlardan 
farqli ravishda pul muomalasi va savdoni erkinlashtirish tarafdori bo‘lgan, 
U o‘z tadqiqotlarida bir qancha metodik (shartli) soddalashtirishlaKlan 
foydalanadi:
• muomala sohasining ishlab chiqarishga teskari ta ’siri inkor etiladi;
• pul va tovar bozoriarining o‘zaro bog‘liqligi ko‘zda tutilmaydi;


mehnat  natijasi  sifatida  nam oyon  bo‘ladi,  bu  qo‘shim cha  qiymat, 
uningcha,  rentadir.
U ishlab chiqarmaydigan aholiga - dindorlar, advokat, amaldorlarga 
salbiy  munosabatda  bo ld i,  shuningdek,  u  sotuvchilar  sonini  ham 
keskin  kamaytirish  tarafdori  edi.  Tadbirkorlar  va  y er  egalarining 
daromadlarini  belgilash  uchun  umumiy bo‘lgan  «Renta»  tushunchasi 
kiiitiladi.
V.Petti  renta  nazariyasini  ham  ishlab  chiqdi  (siz  ham   rentani  bir 
eslang).  Uning fikricha, renta  mahsulot  (natura)  ko‘rinishida ish haqi 
va  urug‘likni  ajratgandan  keyin  qoladigan  mahsulot  miqdoriga  teng 
bo‘lishi kerak. Demak, bu holda renta qo‘shimcha mahsulotga teng. Pul 
holidagi  renta  qo‘shimcha  mahsulotning  kumush  m iqdoriga  teng 
qiymatidir.
V.Pettida foyda tushunchasi alohida kategoriya shaklida yo‘q, renta 
barcha qo‘shimcha qiymatga teng miqdor deb baholanadi.  Shu sababli 
renta  to'g'risidagi  nazariyada  amaida  qo'shimcha  qiymat  haqida  gap 
boradi.  Qiymatni  mehnat  sarflari  sifatida  qarab,  V.Petti  birin-ketin 
renta  (qo‘shimcha  qiymat)ni  qo‘shimcha  mehnat  natijasi  ekanligini 
aniqiaydi.  Buni fermeming foydasi sifatida ham qaraydi.
Ish  haqi  va  rentani  mehnat  asosida  yuzaga  kelgan  qiymatning bir 
bo‘lagi sifatida tahlil etib,  Petti muhim qisqacha xulosalar chiqaradiki, 
unga ko‘ra ish haqi  va  renta bir-biriga qarshi.  Masalan,  — deydi u,  -  
bir  bushel  (36,4  kg)  bug*doy  60  pensdan  sotiladi,  undan  20  pensi 
yer  rentasiga,  40  pensi  yer  egasining  ish  haqi  sifatida  berilsa  va  ish 
haqi  1/8  ga  yoki  kuniga  8  dan  9  pensga  ko‘tarilsa,  yer  egasining  1 
bushel bug‘doydagi  hissasi 40 dan 45 ga ko‘tariladi,  yer rentasi esa 20 
dan  15 pensga (ya’ni 5 pensga)  kamayadi.
V.Petti rentaning kelib chiqishi to ‘g‘risida ham  m uhim  va qiziqarli 
fikrlarni  beradi  (umuman,  renta  absolut  va  differensial  bo'ladi). 
Differensial  rentaning kelib  chiqishini  u yer uchastkalarining turlicha 
joylashganligi bilan tushuntiradi  (birinchi  sabab,  ya’n i bozorga uzoq- 
yaqinligi,  masofa,  transport  sarflari).  U  rentaning  ikkinchi  sababini 
ham  aniqlab,  yeming  tabiiy  unumdorligining  tu rlich a  ekanligini 
ko‘rsatgan.  Olimlaming  fikricha,  V.Petti  differensial  rentani  Adam 
Smitdan ham  yaxshi bayon  etgan.
Absolut  renta  haqida gap  borganda shuni  aytish  kerakki,  bu  renta 
yerga xususiy mulkchilik bo‘lganda namoyon bo‘ladi. V.Petti yer bahosi


masalasini  juda  qiziq  va  noyob  ravishda  hal  etishga  uringan.  Uning 
fikricha, yemi sotib oluvchi har yili renta olish huquqini qo‘lga kiritgan 
shaxsdir.  Shu  sababli  yeming  bahosi  bir  yillik  rentani  m a’lum  bir 
songa ko‘paytirish orqali aniqlanadi.  Hamma masala shunda bo‘Iib, uni 
tanlash  talab  etiladi.  Xo‘sh,  u  nima boMishi  mumkin?
V. Petti  bu  savolga javoban  shunday deydi:  yer sotib  oluvchi o‘zi va 
o‘ziga yaqin avlod-ajdodlarining manfaatlarini e’tiboiga olib ish yuritadi. 
Uningcha,  odatda,  uch avlod  vakillari bir vaqtda hamkorlikda yashay- 
dilar  buva  (50  yosh),  o‘g‘il  (28  yosh)  va  nabira  (7  yosh).  U  shu  uch 
avlodning  hamkorlik  davrida  yashagan  yillar  rentasi  yig‘indisini  yer 
bahosi  deb  qabul  qiladi.  U  Angliya  uchun  bunday  son  21  yilga  teng 
ekanligini  aniqlaydi.  Demak,  yeming bahosi shuncha bir yillik rentalar 
yig‘indisiga teng, degan xulosa chiqariladi.
V. Petti yemi sotib oluvchi uchun  yer yillik daromad manbai ekan­
ligini tushungan.  Shunga muvofiq u yeming bahosi shunday summaga 
teng  boMishi  kerakki,  bu  summa  har  yili  olinadigan  renta  huquqini 
beradigan b o ‘lishi kerak, deb to ‘g‘ri hisoblagan. Amalda 

Download 7,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish