A razzoqov, sh. Tashm atov



Download 7,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet31/82
Sana06.01.2022
Hajmi7,76 Mb.
#323497
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   82
Bog'liq
Iqtisodiy ta`minotlar tarixi.Razzoqov A

Awal Rosher
 va 
Shmoller,
  so‘ngra  ulaming 
ingliz  izdoshlari  Kanningem va  Eshlilar merkantilizm g‘oyalarini to‘la 
ratsional va m a’lum istak-natijalariga erishuvda, masalan, milliy avtarkiya 
va davlat hokimiyatini kuchaytirishda yaroqli siyosat deb qaradilar.
A .Sm it  m a sh h u r  asarining  b ir  joyida  «
M am lakat  xavfsizligi
 
farovonlikdan  muhimroq»
  deb  yozish  bilan  shunday  nuqtayi  nazami 
ilgari surdiki,  unga ko‘ra merkantilistlar jiddiy qabul qilinishi kerak edi. 
Bu munosabat merkantilizm davridagi bosh masalalardan biriga oydinlik 
kiritishga  imkon  berdi:  davlat  qurilishining  maqsadi  qo'shni  davlatlar 
iqtisodiy  kuch-qudratini  pasaytirish  hisobiga  ham  erishiladi,  bunda 
ushbu  davlat  qudratining  oshishi  ro‘y  beradi.  Lokkning  fikricha,  bu 
shunday  ro ‘y  beradi:  «boylik»  oltin  va  kumushning  ko‘pliginigina 
anglatmaydi, balki boshqa davlatlamikidan ortiqroq bo‘ladi.  Haqiqatan 
ham,  ko‘pchilik  merkantilistlar  shunday  nuqtayi  nazarni  himoya 
qilganlaxki,  unga ko‘ra  millatlaming iqtisodiy manfaatlari antagonistik, 
ya’ni  qaram a-qarshidir,  go‘yoki  dunyoda  cheklangan  miqdordagi 
resurslar  mavjud,  ulami  esa  bir  davlat  ikkinchi  davlat  hisobiga  olishi 
mumkin.  Bu  merkantilistlaming 
«qo'shningni  talon-toroj  qih
  degan 
siyosatini himoya qilishini tushuntirib beradi. Undan tashqari, bu g‘oyada 
ichki iste’molni kamaytirish milliy siyosatning maqsadi qilib ko‘rsatüadi.
Merkantilizmni qaytadan qo‘l!ash, klassik maktabni (bu haqda quyida 
gapiriladi)  tan  olmaslik,  kapitalizm yo‘liga keyinroq o‘tgan diavlatlarda 
ro‘y berdi.  Yangi  davlatlar iqtisodiyotda to‘la erkinlikka qarshi  edi yoki 
bu  erkinlik faqat  kuchli Angliya uchun  qulaylik va ustunlik beradi  deb 
bejiz o ‘ylamaganlar. Shu sababli bu yerda merkantilistlaming davlatning


shakllana  bordi.  \Jy  hunarmandchiügi  o‘miga  manufakturaning  kirib 
kelislii  katta  ijobiy  voqea  bo‘ldi.  Tarix,  xalq  xo‘jaligi  tarixi  va  boshqa 
ijtimoiy fanlami o‘qiganda hunarmandchilik, sex va manufaktura nima 
ekanligi bayon etiladi, uy hunarmandchiligida hamma asosiy ishlar bir 
odam  yoki  oila  tomonidan  bajarilgan  (xomashyoni  tayyorlash,  qayta 
ishlash,  sotish...),  unda  aniq  mehnat  taqsimoti  yo‘q,  manufakturada 
esa (manu -  qo‘l, facture - tayyorlash) mehnat taqsimoti, kooperatsiya, 
yollanma ishchi kuchi, demak, kapitalistik ishlab chiqarishning kurtaklari 
paydo boMdi. XVI asrdan boshlab dastlab Angliyada dehqonlaming yerdan 
mahrum qilinishi (yer yirik lendlordlar qo‘liga o‘ta boshladi) ro‘y berdi, 
yomenlar  -  dehqon  sinfî  tugatildi,  oqibatda  kapitalistik  fermerchilik 
yuzaga  keldi  (ular  yemi  lendlordlardan  uzoq  muddatli  ijaraga  oigan), 
ular  yollanma  mehnatdan  (krepostnoylik  emas)  keng  foydalangan, 
keyinchalik texnikani, ilmiy texnika yangiliklarini keng qo‘llaganlar. Agrar 
inqilob,  islohot  nomini  oigan  bu  o ‘zgarish  manufaktura  sanoatining 
rivoji  bilan  bogMiq.  Dastlabki  paytlarda bu  sohada  mato  to ‘qish  asosiy 
ish edi. U nihoyatda foyda keltiruvchi sohaga aylandi. Matoga talab oshdi, 
uni qondirish  uchun,  sanoat  uchun kerakli xomashyo bazasini yaratish 
talab qilindi. Xomashyo esa ju n  bo‘lib, qo'ylardan olinardi.  Manufaktura 
rivojiga  jun  kerak,  buning  uchun  qo‘ylar  sonini  oshirish  talab  etildi, 
ko‘p qo4y boqish  uchun esa  yangi  keng yaylovlar zarur,  oqibatda cha- 
kalakzor,  botqoq,  bo‘z  yerlar  chegaralanib  («yerlami  chegaralash» 
degan  ibora  shundan  kelib  chiqqan)  yaylovga  aylantirildi,  Dehqon 
(yomen)lar o‘z yerlaridan haydab chiqarildilar, yerlari esa tortib olinib, 
yaylovlarga  aylantirildi.  Bu  jarayonning  muhim  ahamiyati  bor:  1. 
manufaktura  (sanoat)  uchun  xomashyo  ko‘paydi;  2.  sanoatga  ko‘p va 
arzon ishchi kuchi yetkazib berildi ( yerdan mahrum boMgan, haydalgan 
dehqonlar ish  qidirib  shaharlaiga  boiganlar).  Oqibatda  sanoat  tez o‘sa 
boshladi, yangi sinilar paydo bo‘ldi.  Demak, sanoatdagina emas (manu­
faktura),  qishloq xo‘jaligida  ham  kapitalistik  munosabatlar g‘alaba qo- 
zondi.  Mamlakatning  iqtisodiy  rivojlanishiga  yo‘l  ochib  berildi.  Lekin 
ko‘plab dehqonlaming ekspropriatsiya qilinishi (yersizlantirilishi), ulami 
zo‘rlik  yo‘li  bilan  yollanma  mehnatga jalb  etilishi  (chunki  boshqa  iloj 
yo‘q)  qarama-qarshilikni  kuchaytirdi,  oqibatda  1641-1660-yillarda 
Angliyada inqilob bo‘lib o‘tdi. XVII asrdagi Niderlandiya keyingi ikkinchi 
bu  inqilob  buijua  inqilobi  bo‘lib,  u Angliyadagi  féodal jamiyatga  chek 
qo‘ydi.  Angliya  respublika  deb  e ’ion  qilindi,  parlament  vujudga  keldi, 
demokratik jarayon kuchaydi.


Xalq xo‘jaligining yuksak rivoji ilmiy kashfiyotlami taqozo etdi.  Shu 
davrda Angiiyada tabiiy fanlar, ayniqsa, mexanika, astronomiya va fizika 
tez  rivoj  topdi.  Bu  davrning  eng  buyuk  vakiJi  Isaak  Nyutondir  (1643- 
1727), Tomas Gobs (1588-1679) ingliz faylasufi, mexanistik materializm 
sistemasining  asoschisi  sifatida  katta  ahamiyatga  ega.  Uning  fikricha, 
jamiyat mexanizmga o‘xshash narsa, uning oddiy elementi inson degan 
g‘oya yotadi. «Inson insonga bo‘ri» iborasi shu olimga tegishli, uningcha 
egoizm insonni harakatlantiruvchi kuchdir. Bu olimda tarixga zid fikrlar 
mayjud bo ‘lishiga qaramay,  uning fikricha, ijtimoiy hayotda ham xuddi 
tabiatdagi  kabi  obyektiv  qonuniyatJar  mayjud.  Ana  shunday  sharoitda 
klassik iqtisodiy maktab shakllandi va rivojlandi. Bu davrda merkantilizm 
ta’limoti talabga javob bermay qo‘ydi va uning buzilishi ro‘y berdi.
Merkantilistlardan farqli ravishda (ulariqtisodiyotning faqat muomala 
sohasinigina  tahlil  etganlar),  klassik  maktab  namoyandalari  feodalizm 
o‘miga  kelgan  nisbatan  progressiv  kapitalistik  munosabatlaming  ichki 
iqtisodiy aloqalarini o‘rgandilar va o‘z tadqiqotlarini asosan ishlab chiqa- 
rish sohasiga ko‘chirdilar.  Klassik iqtisodiy maktab deganda V.Pettidan 
boshlanadigan  iqtisodiy  tadqiqotlar  tan  olinadi,  bu  ta ’limot  ishlab 
chiqarishdagi  bozor  munosabatlarining  ichki  aloqadorligini  o ‘rganadi 
va tahlil etadi. V. Petti klassik maktab otasi va statistikaning kashfiyotchisidir. 
Angiiyada 

Download 7,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish