A razzoqov, sh. Tashm atov


Xaldun Abdurrahmon Abu Zayd



Download 7,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/82
Sana06.01.2022
Hajmi7,76 Mb.
#323497
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   82
Bog'liq
Iqtisodiy ta`minotlar tarixi.Razzoqov A

Xaldun Abdurrahmon Abu Zayd 
(1332-1406)ning hissasi benihoya katta 
( Tunisda  tugilgan,  Fes  sultonida  hattot-kotib  bo'lgan).
  Asosiy  asari 
«Kitob-ul-ibar» 
(« 
Jbraîli misollar kitobr»-
 1370)da  birinchilardan bo ‘lib 
tarixiy  ijtimoiy  taraqqiyotning  moddiy  tamoyillarga  asoslanishi  haqida 
fikr yuritib, g‘aib olimlari Makiavelli, Monteskyega katta ta’sir ko‘rsatdi.
Ibn  X aldunning  bu  asarining  «Kitobi  aw al»  qism ida  «inson 
jamoasining  farqli  tomonlarini:  shohlik  hokimiyati,  odam lam ing 
daromadlari»ni  o ‘iganish  asosiy vazifa  qilib  qo‘yilgan.  Olim:  «Insonga 
xos  bo‘lgan jihatlarga  yashash  uchun  mablag*,  narsa  topishga  intilish, 
bu uchun mehnat qilish zamriyati ham kiradi», - deb yozadi.  Davlatning 
yashash  davr  va  bosqichlari  keltiriladi,  u  beshga  bo‘linadi.  M ehnat 
qilinmasa,  «bozor munosabati  ham  barham topadi».
«Davlatning kuchi va qudrati, aholining soni boylik va farovonlikka 
bog‘iiqdir»,  -  deb  yozadi  olim.  Soliqlar  zarurligi  uqtiriladi,  soliqlar 
yana aholining o ‘ziga qaytib keladi. «Aholining boylik manbayini bozor 
va  savdo  munosabatlari  tashkil  etadi»,  deganda  olim  xuddi  bugungi 
iqtisodiy g‘oyani qo‘llab-quwatlaydi.  Merkantilistik g‘oya klassik maktab 
fikrlari bilan to‘ldiriladi. «Savdogar moliga narx qo‘yishda barcha sarf- 
xarajatlami  hisobiab,  narx  yozadi».  Olimning  bexosiyat,  mevasiz 
daraxtlar  ekishdan  chetlanish  haqidagi  fikri  ham  qimmatlidir.
Soliqlami faqat davlat,  ayrim hukmdorlar foydasiga yig'ish jamiyat 
tanazzuliga olib kelishi aytiladi.
Ibn  Xaldun  dastlab  birgalikda  «ishlab  chiqarish»  faoliyatiga  katta 
e ’tibor  berdi,  jamiyat  moddiy  qiym atlar  «ishlab  chiqaruvchilar» 
jamoasidan  iborat  deydi.  U  «
Odamning  keîib  chiqishida  mehnatning
 
o(mi»
ni  ochib  berishga  harakat  qilgan.  Hunarm andchilik,  fan  va 
san’atning rivoji bevosita «
mehnat unumdorligining o'sishi
» bilan bog‘liq 
deydi.  «Oddiy» va «murakkab»  m ehnat farqlangan,  m ehnat b o ‘lmasa, 
buyum  ham  bo‘lmas  edi,  degan  m uhim   xulosalar  chiqariladi.  Uning 
fikrlarida, «zaruriy» va «qo‘shimcha mahsulot», «zaruriy va qo ‘shimcha 
mehnat» tushunchalari farqlanadi.  U  «tovaming iste’m ol qiymati» va 
«qiymat»  tushunchalarini  ta ’rifladi.  «
Oldi-sotdi  bitimi  asosida  teng
 
ayirboshlash  qoidasiga  am ai  qilinishi  kerak,  bunda  sarflangan
 
mehnatning  teng  yarmi  ayirboshlanadi»,  «agar  bu  hunarmandchilik
 
mahsuii  bo'lsa
  - 
unga  sarflangan  mehnatga  teng»,  «daromad  qiymati
 
esa sarflangan mehnat ushbu buyumning boshqa buyumlar ichida  tutgan


d 'm i va uning odamlarga zarurligi bilan  belgilanadi».
  Bunda tovarlami 
tenglashtirish  mehnatni  tenglashtirish  shaklida  yuzaga  chlqadi,  ya’ni 
mehnatning roli va tovaming foydaliligi ham hisobga olinmoqda.
U  qishloq  xo‘jaligi  va  hunarmandchilik bilan  birga  savdoni  hayot 
uchun tabiiy zarurat deb bilgan va fîziokratlardan ilgarilab ketgan.
Tovar qiymatiga xomashyo qiymati, mehnat vositalari, oraliq tovar 
ishlab  chiqaruvchilar  mehnatining  qiymati  kiradi.  U  aytadiki,  ayrim 
h u n arlar  boshqa  hunarlam i  o ‘z  ichiga  oladi:  masalan,  duradgor 
yog‘ochdan  ishlangan  buyumlami,  to ‘quvchi  yigirilgan  ipni  ishlatadi 
va hokazo, ya’ni ishlab chiqarishning ijtimoiyligi isbotlab beriladi. Tovar- 
pul munosabatlari tahlil etilgan, narxlar bozorga olib chiqilgan tovarlar 
massasi  (talab-taklif)ga  bog‘liqligi  aytilgan.  Nonga  bahosini  mo'tadil 
ushlab  turish  farovonlik  manbayi  ekanligi  ko‘rsatiladi.  Soliq  tizimini 
tartibga solish kerakligi qayd etiladi; uningcha soliq pasayishi ijtimoiy 
hayotni yuksaltiradi.
Bundan  deyarli  600  yil  aw al  bozor  tushunchasiga  izoh  berilgan. 
Ibn  Xaldunninig  ftkricha:  «Bozor  bu  -   hunarmandchilikni  mukam- 
mallashtirish  va  mehnat  unumdorligini  oshirishning garovidir».

Download 7,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish