A razzoqov, sh. Tashm atov

n   b  0  b.  FEODAL  JAMIYATI  VA  FEODALIZMNING
YEMIRILISH  DAVRIDAGI  IQTISODIY  TA’LIMOTLAR
Yangi  era  -   milodning  III  asridan  boshlab  Osiyoda,  milodning  V 
asridan  G ‘arbiy  Yevropada  quldorlik  tuzum i  yangi  féodal  ishlab 
chiqarish  usuli  bilan  almashdi.
Ammo quldorlik tuzumining qoldiqlari feodalizm va hatto kapilalizm 
davrida  saqlanib  qoldi.  Masalan,  eng  rivojlangan  AQSHda  quldorlik, 
qullar mehnatidan foydalanish 1861-1865-yillardagi fuqarolik urushidan 
keyin  to ‘la  tugatildi.  Markaziy  Osiyo,  xususan,  Turkistondagi  qullik 
davri  ham  shu  davrda,  ya’ni  o ‘lka  Rossiya  tomonidan  bosib  olingach, 
qonun yo‘li bilan taqiqlandi. Ayrim tarixiy, iqtisodiy-ÿtimoiy sabablarga 
ko‘ra Yevropaning asosiy qismida, jumladan, Rossiyada qulchilik ishlab 
chiqarish usuli darajasiga yetmadi,  feodalizmga o‘tildi.  Tuzumda yerga 
xususiy mulkchilik mavjud bo‘lib, bevosita ishlab chiqaruvchilar bo ‘lgan, 
rasman ozod dehqonlami ekspluatatsiya qilishga asoslangan. Yer egalari
- feodallar yoki davlat dehqonlardan 
barshchina
 (ishlab berish), 
natural
 
(mahsulot)  yoki 
pui obrogi
 (soliq)  sifatida yer rentasini  olish  imkoniga 
ega edilar.  Shunday qilib,  feodalistik jamiyat yirik yer egalari va mayda 
ishlab  chiqaruvchilar  *  dehqonlaming  hamkorligiga  asoslangan.
Qulga nisbatan erkin dehqon ishlab chiqarishdan xiyla m anfaatdor 
bo‘lgan,  o'zining  oilasi,  ayrim  ishlab  chiqarish  vositalariga,  xo'jalik 
mustaqilligiga  ega  edi,  shu  sababli  m ehnat  unumdorligi  va  ishlab 
chiqarish kuchlari ancha o‘sdi.  Feodalizm shu jihatdan awalgi ibtidoiy 
jamoa va quldorlikdan tarixan progressiv jamiyat edi. Ammo bu davrda 
hali  ham  qoloq  texnika  mavjud  bo‘lib,  ishlab  chiqarish  kuchlarining 
rivoji sekin boigan.  G ‘arbiy Yevropada  féodal  ishlab chiqarish usuli V 
asr  oxiri  (Rim  imperiyasining  qulashi)dan  buijua  inqiloblari  (XVII- 
XVIII asrlar), aniqrog'i, sanoat to ‘ntariiishi davrigacha yashadi. K o ‘p- 
gina mamlakatlarda (masalan, 0 ‘rta Osiyo, jumladan,  0 ‘zbekistonda) 
bu davr undan ham  uzoq vaqtni o ‘z ichiga oladi  (III-XX asrlar).
Bu jamiyatda yuzaga kelgan iqtisodiy qarashlar keng qamrovli bo ‘lib, 
yerga egalikning qonuniy ekanligini ko‘rsatish, tovar-pul munosabatlari

---

muammolariga  munosabatning  kuchayishini  belgilashga  qaratilgan. 
O 's h a   davrdagi  iq tiso d iy   g'oyalarda  to v ar-p u l  m unosabatlari 
(sudxo‘rlikdan  tashqari)  qo‘llab-quwatlanad,  shu  bilan  birga,  feodal 
jamiyatning tabiiyligi,  uni  saqlab  qolish zarurligi  qayd  etiladi.