А. Р. Бобожонов, Қ. Р. Раҳмонов

Пахта	Донли экинлар	Беда	Маккажўхо-ри дон учун	Бир йил-лик ўт
Ҳашаки лавлаги
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100	4,0 8,0 12,0 16,0 20,0 24,0 28,0 32,0 36,0 40,0	6,0 12,0 18,0 24,0 30,0 36,0 42,0 48,0 54,0 60,0	20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0 180,0 200,0	7,5 15,0 22,5 30,0 37,5 45,0 52,5 60,0 67,5 75,0	30,0 60,0 90,0 120,0 150,0 180,0 210,0 240,0 270,0 300,0	90,0 180,0 270,0 360,0 450,0 540,0 630,0 720,0 810,0 900,0
Бир баллнинг қиймати	0,4	0,6	2,0	0,75	3,0	9,0

Турли сифатга эга бўлган суғориладиган қишлоқ хўжалик ер­ларининг 1 га ҳисобига меъёрий соф даромади қуйидаги формула ёрдамидав аниқланади:
,

Бу ерда: – 1 га қишлоқ хўжалик ерларидан олинадиган меъёрий соф

Даромад, сўм;
– 1 га қишлоқ хўжалик ерларидан олинадиган меъёрий ялпи маҳсулот, сўм;
– турлича сифатга эга бўлган ерларда вужудга келадиган қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг меъёрий ҳисобланган фойдаси, %.
Меъёрий соф даромад экин майдонларининг таркибига ва қиш­лоқ хўжалигининг ихтисослаштирилганлигига қараб қуйидаги икки ечимдан биттаси бўйича ҳисобланиши мумкин:
-асосий экин бўйича;
- ер баҳолаш объектида етиштириладиган асосий экинлар нисбати бўйича.
Асосий экин бўйича меъёрий ялпи махсулот ҳисоби ушбу эки­нни етиштиришда юқори ихтисослашганлик даражасига эга бўлиши керак. Ихтисослашганлик даражаси етакчи экинлар товар маҳсулотлари­нинг солиштирма салмоғи 60 фоиздан кам бўлмаган ҳолда аниқ­ланади.
Асосий экин бўйича 1 га ердан олинадиган меъёрий ялпи маҳсулот ушбу экиннинг кадастр ҳосилдорлигини (ц/га) уни сотиш баҳоси (сотиб олиш, шартномавий, бозор) га кўпайтмасига тенгдир.
Асосий экинлар қўшилмаси бўйича меъёрий ялпи маҳсулотни аниқлаш қуйидагича амалга оширилиши мумкин:
-ер баҳолаш объекти бўйича экин майдонлари таркибининг ўртача қиймати ва ушбу экинларни сотиш баҳолари билан;
-ҳайдалма ернинг умумий майдонида ҳар бир қишлоқ хўжалик экинининг қийматини ҳисоблаш асосида.
Ҳисоблар қуйидаги формула ёрдамида бажарилади:
,

Бу ерда, -1 га ҳисобига пахта хом-ашёсининг қиймати, сўм;

– 1 га ҳисобига донли экинларнинг қиймати, сўм;
– 1 га ем-хашак экинларининг қиймати, сўм;
-экинларнинг фоиз ҳисобидаги солиштирма миқдори,%.
Пахта-дон мажмуасида меъёрий ялпи маҳсулот ҳисобини сод­далаштириш учун кадастр объектидаги экинларнинг умумий тарки­бидаги нисбатига қараб пахта бўйича ялпи маҳсулот қийматининг махсус ҳисобланган тузатма коэффициентларидан фойдаланиш мум­кин (9-жадвал).

9 - жадвал

Пахта бўйича ялпи маҳсулот қийматининг тузатма коэффициентлари

Пахта экинини ҳайдалма ерлар умумий майдонидаги нисбати	Умумий ҳайдалма ердан олинган пахта хом-ашёси қийматидан ялпи маҳсулот қийматининг тузатма коэффициентлари
К 30 % К 40 % К 50 % К 60 % К 70 %	0,526 0,594 0,661 0,729 0,797

Турлича сифатга эга бўлган ерлар учун қишлоқ хўжалиги иш­лаб чиқаришининг ҳисобланган фойда меъёри асосан ялпи маҳсулот қийматига нисбатан фоизларда хисоблаш йўли билан аниқланади. Унинг қийматлари қуйидаги жадвалда келтирилган (10-жадвал).
10 - жадвал