A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

Tuproq unumdorligini tizimli qayta tiklash 
Tizimning elementlari
Qayta tiklashni 
rejalashtirish 
Tadbirlar 
samaradorligi
Tadbirlarga 
hujjatlar
Melioratsiyaga 
investitsiya
Tadbirlarni 
baholash 
mexanizmi
O’tkazish 
muddatlari
O’tkazish 
xarakteri 
Tadbirlar tizimi
Elementlar mazmuni
Ijara 
Zovurlarni 
tozalash. Sho’r 
yuvish.Dalalar 
yuzasini tekislash. 
Sug’orish 
tarmoqlarini 
qurish
.
Bir vaqtda 
sarflanadigan
Tuproq 
bonitirovkasi
Tadbirlarning 
alohida turi
Calendar 
muddatni 
asoslash 
Korreliatsion 
bog’liqlikni 
o’rnatish
Texnik –iqtisodiy 
korsatkichlar
Qayta tiklanish 
darajasini asoslash
Investor-
sponsor
Yer sifatining 
monitoringi 
Tadbirlarni 
majmuali 
o’tkazish 
Davomiylikni 
asoslash
Yillik
Alohida 
tadbirlar
Almashlab ekishni, o 
o’gítlar tizimini 
kiritish, 
dalalarni,далаларни 
ишлаш, ixotazorni 
yaratish, sug’orish 
texnikasiga rioya 
qilish 
Yadoximikatlar 
qo’llanishini 
nazorat qilish 
Q.x. texnikasi 
bilan taminlash
Yerlarni 
yo’qlamadan 
o’tkazish 
Bir vaqtda, 
birgalikda 
o’tkazish
Vaqtni surish 
asosida 
birgalikda 
o’tkazish 
Davlat
Ko’p yillik
Tadbirlar 
majmui
O’rtacha 
yillik
Tadbir turini 
tanlash
O’tkazish 
muddatlarini 
asoslash
Resurslarga talabni 
hisoblash
O’rtacha yillik 
samaradorlik

---

254 
Meliorativ ishlar turlarini, hamda ularga zaruriy investitsiyalar hajmini, ular 
kim tomonidan amalga oshirilishini, ijarachilar (fermerlar) tomonidanmi, investor 
xomiylar tomonidanmi, davlat yoki ma’lum bir belgilangan kombinatsiyalarmi, 
aniqlash juda muhimdir. Bu tegishli QSXV, STBBlariga, tumanlararo STB, SIUning 
YER balansiga berilishi va ularni mahkamlash maqsadida sug‘orish manbaalari, 
sug‘orish va meliorativ tarmoqlarni aniq tasniflashni talab qiladi. Servitutlarni 
o‘rnatilishiga ham ayniqsa alohida e’tibor berish zarur.
Resurslar sarfining turlari va xarakteri tizimli qayta tiklanishning muhim omili
hisoblanadi. Bir vaqtning o‘zida ajratiladigan, yil davomida amalga oshiriladigan 
xarajatlarni alohida ajratish maqsadga muvofiqdir. Jamlanma harajatlarda ularni har 
bir turdagi tadbirlar harajatlariga bo‘lish muhimdir. 
Meliorativ tadbirlar samaradorligi deganda, eng avvalo, yerlarni iqtisodiy natija 
berishi tushuniladi. Bunda quyidagi hollar yuz berishi mumkin: unumdorlikni qayta 
tiklanish harajatlari olingan hosildorlikdan kam, teng, olingan hosildorlikdan yirik. 
Demak, ikkinchi holatda samaradorlik 0ga teng, uchinchida-samaradorlik manfiydir.
Unumdorlikni tizimli qayta tiklanishida uning darajasini hamda natijaga 
erishish muddatlarini dasturlashtirish muhim zveno hisoblanadi. 
Quyidagi 42-rasmda Tuproq unumdorligini tizimli qayta tiklanishi [66]sxemasi 
keltirilgan. 
Bu unumdorlik darajasi bilan o‘tkaziladigan tadbirlar hajmi, zaruriy darajadagi 
unumdorlikni asoslash, tadbirlar turlarini tanlash, ishlarni o‘tkazish muddatlarini 
asoslash, talab qilinadigan resurslarning hisobi o‘rtasidagi korrelyasion bog‘liqlikni 
aniqlash talab qilinadi. Korelyasion aloqalarni ishlab chiqish qayta tiklanishda 
resurslar sarfi samaradorligining nazorati uchun ham muhimdir. 
Bugungi kunda hukumat tomonidan Yerlarni meliorativ holatini yaxshilash 
bo‘yicha keng miqyoslardagi tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, QSXV bilan 
Osiyo Rivojlanish Banki (ORB) o‘rtasidagi bo‘lg‘usi qo‘shma loyihada Buxoro, 
Qashqadaryo va Navoiy viloyatlardagi meliorativ tarmoqlarni qayta qurish, dalalar 
yuzalarini kapital tekislash, tuproqlarni chuqur yumshatish, agroxo‘jalik tadbirlarini 
amalga oshirish ko‘zda tutiladi. Ammo dastur tizimli xarakterga ega bo‘lishi, yerlarni 
sifat darajasini dasturlashni, zaruriy tadbirlarni majmuali amalga oshirilishini, yer 
sifatining monitoringini, meliorativ tadbirlarni amalga oshirishni iqtisodiy baholashni 
ko‘zda tutishi zarur.