A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

yer 
munosabatlarini 
davlat 
tomonidan
muvofiqlashtirish tamoyili
yer munosabatlarini ishlab chiqaruvchi kuchlarni 
rivojlantirishning zamonaviy darajasi bilan bir xil darajaga keltirish, shuningdek 
jamiyat va tabiiy atrof-muhitning o‘zaro garmonik rivojlanishini ta’minlash 
maqsadlarida jamiyat rivojlanishining dialektik xarakterini ko‘zda tutuvchi Yerdan 
foydalanishni 
takomillashtirishning 
obyektiv 
zaruriyatini 
yoritadi. 
yer 
munosabatlarini muvofiqlashtirish yerdan foydalanishni boshqarishning asosidir. 
Yer munosabatlari yerni jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar va 
munosabatlar obyekti sifatida mavjud bo‘lish qonuniyatlariga mos tarzda rivojlanadi. 
Boshqa munosabatlar singari u ham voqeilikning yuzasida ko‘rinmaydi, real hayotda 
yerlardan foydalanish mexanizmi vositasida aks etadi. Ularni mavjud bo‘lishining 
bosh va asosiy sharti-bu jamiyatni yerdan foydalanishga bo‘lgan obyektiv 
zaruriyatidir hamda buning oqibatida yerda xo‘jalik yuritishni ijtimoiy-iqtisodiy 
shakllarining mavjudligidir. 
Aynan yerda xo‘jalik yuritish jarayonida yer munosabatlari amalga oshiriladi. 
Darhaqiqat, yer munosabatlarini vujudga kelishi yoki moddiylashishining asosiy 
shakllari-bu xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida yerlarni maqsadli mohiyatlariga 
qarab taqsimlash hamda yer xo‘jalik yuritishining ijtimoiy-iqtisodiy shakllaridir. 
Ularni vujudga kelishining navbatdagi shakli-bu xalq xo‘jalik tarmoqlari o‘rtasida, 
yuridik va jismoniy shaxslar o‘rtasida yerlarni miqdoriy taqsimlash hamda yer 
uchastkalari chegaralarini belgilashdir. Vanihoyat, bozor munosabatlari sharoitida 
anchagina muhim ahamiyatga ega bo‘lgan shakllaridan biri-bu yer “bahosi”dir. 
Qat’iy mazmunda tabiy resurs sifatidagi yerning bahosi iqtisodiy mazmunga ega 
emas va u irratsional tushunchadir. Shu bilan bir vaqtda tovar-pul munosabatlariga 
yerni tortish uni qiymat baholash zaruriyatini keltirib chiqaradi. Voqeilikning sirtida 
yerning bahosi qiymatining o‘zgaruvchi shakli sifatida gavdalanadi. 
Yer munosabatlarini muvofiqlashtirish jamiyatdagi bosh islohotchi-davlat 
tomonidan amalga oshiriladi, u eng avvalo keyingi huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy, 
ekologik muvofiqlashtirishning asosi sifatida siyosiy xarakterga egadir. 

---

129 
21-rasm. Tizimli yerdan foydalanishning tamoyillari 
 
Yerga bo‘lgan mulkchilik shakillari va huquq turlarining rang-barangligi 
tamoyili mamlakatda bozor munosabatlarining rivojlanishi, mamlakat iqtisodiyotini 
jahon iqtisodiy tizimiga kirishi, yer resurslaridan foydalanishni jadallashtirish 
zaruriyatlari bilan vujudga keldi. Bularning barchasi yer munosabatlarini ma’lum 
tartibda isloh qilishni talab qildi. Bu islohatning markazi esa mulkchilik 
munosabatidir. Ushbu tomoilga rioya qilish undan oqilona foydalanishni amalga 
oshirish uchun yerga bo‘lgan turli mulkchilik turlarini hamda huquq turlarini maqbul 
qo‘shilishini ta’minlaydi.