A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

 
Bilimni aniqlash uchun savollar: 
1.Yerlardan oqilona foydalanish deganda nimani tushunasiz? 
2. Yerlardan oqilona foydalanishzaruriyati nima asosida kelib chiqadi? 
3. Yerlardan foydalanishning iqtisodiy qirrasining mazmuni nimadan iborat? 
4. Yerlardan samarali foydalanish tushunchasining mazmuni qanday? 
5. Yerlardan samarali foydalanish zaruriyati nimaga asoslanadi? 
6. Yerlardan foydalanish samaradorligining darajasi qanday baholanadi? 
7. Qaysi shuncha keng: Yerlardan oqilona foydalanishli yoki samarali 
foydalanish? 
8.Yerlarni qayta tiklash siklining fazalari bilan ulardan oqilona va samarali 
foydalanishlar o‘rtasida qanday bog‘liqlik mavjud? 
9. Yerlardan foydalanish samaradorligining turlarini sanab bering? 
10.Yerlardan foydalanish samaradorligining turlarini baholash uchun qanday 
uslubiyatlar zarur?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

127 
III BOB.MAMLAKATDA YERDAN FOYDALANISHNI INTEGRATSION 
BOSHQARUVNING MAVJUD HOLATI 
 
3.1 Yerdan foydalanishni boshqarish tamoyillari 
Yerdan foydalanish murakkab boshqariladigan tizim sifatida uning asosiy, 
boshlang‘ich holatini aniqlovchi tamoyillarga mos tarzda amalga oshiriladi. Ularning 
mazmuni tabiatdan foydalanishning umumiy tizimida Yerdan foydalanishning roli va 
o‘rni bilan, tabiat va jamiyatning o‘zaro ta’sirlarining mohiyati bilan, jamiyatning 
rivojlanishida yer resurslarining ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati bilan, yerlardan oqilona 
foydalanish, qayta tiklash va muhofaza qilish usullari va uslublari bilan aniqlanadi. 
Yerdan foydalanish tamoyillari, uning tizimi ham ulardan bir nechasi 
shakllantirilgan va maxsus adabiyotlarda [22], [32], [35] keltirilgan bo‘lishiga 
qaramasdan to‘la o‘rganilgan emas hamda tizimga keltirilgan emas. Jumladan, 
[32,50b] yer tuzishning tamoyillari qarab chiqilgan: yerlardan oqilona foydalanish, 
umumxalq boyligi, muhim ishlab chiqarish vositasi hamda tabiiy resurs sifatida; 
qishloq xo‘jalik yerlarining ustunligi: ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish 
munosabatlarining rivojlanishiga mos ularni doimiy shakllantirish asosida qishloq 
xo‘jalik korxonalarining barqarorligini ta’minlash; yerning kenglik xususiyatlarini, 
xo‘jalik va tuman: yerning kenglik xususiyatlarini, xo‘jalik va tuman: 
mintaqalarining tabiiy, iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlarini qat’iy hisobga olish. 
Yuqorida sanab o‘tilgan tamoyillar yerdan foydalanishning mazmuni va 
mohiyatini to‘la yoritmaydi, ko‘p jihatdan ular yer tuzishning asosiy qoidalarini 
yoritadilar. Bu holat prof. Yu.M.Rogatnyov tomonidan ham qayd qilinadi: yerdan 
foydalanishni tashkil etishning mavjud nazariyasi va amaliyoti uni faqatgina ishlab 
chiqarish vositasi sifatidagina e’tirof etadi. Shu bilan birga qayd qilish lozimki, 
yerlardan oqilona va samarali foydalanish bir qator olimlar tomonidan yerdan 
foydalanish tamoyillaridan biri deb e’tirof etiladi, bunday hulosa bilan kelishish 
mumkin emas. Bundan tashqari rejali iqtisodiyot sharoitida yerdan foydalanishning 
bozor tamoyillarini o‘rnatish mumkin bo‘lmagan, yerdan foydalanishning ijtimoiy, 
rekreatsion va ekologik qirralari juda kam yoritilgan. 
Yerdan foydalanishni tabiiy majmuaning hamda ijtimoiy-iqtisodiy voqeilikning 
kichik tizimi sifatida qarash quyidagi tamoyillarini o‘rnatishga imkon berdi (21-
rasm): 

yer munosabatlarini davlat tomonidan muvofiqlashtirish; 

yer resurslaridan foydalanishni integratsion boshqarish; 

mulkchilik shakllarini hamda yer huquqi turlarini rang-barangligi; 

yer resurslaridan ko‘p maqsadli, tarmoqlararo foydalanish; 

jamiyat va tabiiy majmualarning bir-birlari bilan o‘zaro ta’siri; 

yerdan foydalanishning ijtimoiy yo‘nalishligi; 

---

128 

yerdan foydalanishning pulliligi; 

yer bozorining mavjud bo‘lishi (huquq); 

qishloq xo‘jalik yerlarining ustunligi; 

yerdan xo‘jalik yuritishni tashkiliy-huquqiy shakillarining rang-barangligi, 
yer uchastkalarining barqarorligi; 

hududni tabiiy, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlari bo‘yicha mintaqalash hamda 
rayonlashtirish. 
Yerdan 
foydalanishning