A. R. Babajanov, A. M. Muqumov, Z. X. Xafizova yerdan foydalanishda integratsion boshqaruv

axborotli qirrasi
 
o‘z ichiga yerdan foydalanishni tashkil etish va oqilona yuritishga mo‘ljallangan 
yagona davlat yer fondining holati va foydalanish to‘g‘risidagi maxsus ahborotlarni 
ishlab chiqarish hamda bir tizimga keltirish masalalarini oladi. 
Yer resurslarining holati hamda ulardan foydalanish to‘g‘risida sifatli 
axborotlarni 
ishlab 
chiqish 
yerdan 
foydalanishni 
boshqarishning 
asosiy 
funksiyalaridan biri sifatida yer kadastrining vazifasidir. Jamiyatdagi yer resurslarini 
bashoratlash va tarmoqlararo taqsimlash, ularni oqilona va samarali foydalanishni 
boshqarish uchun zaruriy sifatli axborotlar yer tuzish loyihalarini tuzilganligini 
to‘g‘riligiga, yuzaga keladigan yer munozaralarini hal qilinishiga, yer uchun 
to‘lovlarni hisoblash aniqligiga, hududlar va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini 
rivojlantirish hamda davlat tomonidan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini sotib olish 
hajmlarini o‘rnatishni qonuniyligiga, tuproqlar unumdorligini qayta tiklash bo‘yicha 
tadbirlarni sifatli o‘tkazishiga hamda yer resuslaridan foydalanish bilan bog‘liq 
ko‘pgina boshqa amaliy masalalarni hal qilishga kafolat beradi. 
Ammo ro‘yxatga olish, yerning holati va foydalanishi to‘g‘risidagi hisob-kitob 
va baholash ma’lumotlarini o‘z ichiga olgan yer kadastr axborotlari yer axborotlarini 
tashkil etish va oqilona yerdan foydalanish uchun zarur bo‘lgan barcha axborotlarni 
to‘la qamrab oladi. Kadastr axborotlari yerdan foydalanish samaradorligini baholash 
to‘g‘risidagi axborotlarni, loyihaviy yer tuzish ahborotlarini o‘z ichiga olmaydi. 
Bundan tashqari, zamonaviy yerdan foydalanishni tashkil etish uchun yer 
resurslaridan foydalanishning chet el ilg‘or tajribalari to‘g‘risida ham axborot zarur. 
Shunday qilib, yagona yer axborot bazasini, yer axborotlar bankini yaratish zaruriyati 
vujudga keladi. Yer kadastr axborotlarini zamon talabi darajasida ushlab turish, 

---

118 
mavjud axborotlarni yangilash eng muhim muammoga aylanadi, negaki bu ulardan 
foydalanishda amaliy natijalarni ma’lum darajada buzilishiga olib keladi. 
Shu bilan birga, noqishloq xo‘jalik ahamiyatidagi Yerlardan oqilona va samarali 
foydalanishini tashkil etishda yer kadastr axborotlari bilan bir qatorda bino va 
inshoatlar kadastri hamda shaharsozlik kadastrining axborotlari ham zarur.
Axborotning ushbu turi shahar va posyolkalar yerlarini baholash, sanoat va 
tadbirkorlik yerlarini baholash, yer uchastkalarini xususiylashtirish, ko‘chmas mulk 
obyektlarini shakllantirish, yer va ko‘chmas mulk bozorini rivojlantirish, ipoteka 
instituti uchun zarurdir. Qayd qilish zarurki, bugungi kunda mamlakatda yer egalari 
va yerdan foydalanuvchilar bo‘lgan 4,5 mln.ga yaqin yuridik va jismoniy shaxslar 
mavjud. Yerning miqdori va sifat holati to‘g‘risidagi yirik xajmlardagi axborotlarni 
to‘plash va qayta ishlash ancha yirik mehnat sarfini talab qiladi. “Yergeodezkadastr” 
davlat qo‘mitasining barcha bo‘linmalari bo‘yicha axborotlarni tezkor ravishda 
to‘plash, ularni qayta ishlash, tizimlash, saqlanishini tashkil etish, manfaatdor 
foydalanuvchilarga berish va o‘z vaqtida yangilab turish maqsadida yer axborotlarini 
respublika avtomatlashtirilgan tizimini yaratish talab qilinadi.
Yerlardan oqilona foydalanishning 
texnologik qirrasi
yer resurslaridan samarali 
foydalanish va kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni ta’mirlaydigan ilmiy-texnik 
jadallashtirishni rivojlantirish sharoitida undan foydalanish texnologiyalarihamda 
yerga ta’sir ko‘rsatish usullari va usullarni qo‘llashni ko‘zda tutadi. yerga texnogen 
ta’sir ko‘rsatishining usullari va uslublari jamiyat ilmiy-texnik jadallashtirishning 
funksiyasi hisoblanadi hamda uni rivojlantirishning turli bosqichlarida ular 
takomillashadilar va o‘zgaradilar. Yerdan oqilona foydalanishning ushbu qirrasi 
asosan qishloq xo‘jaligi uchun nihoyatda muhimdir. 
Qishloq xo‘jaligi yerlaridan samarali foydalanish dehqonchilik tizimi (yerlarni 
ishlash usullari), almashlab ekish tizimi bilan (tuproqlar unumdorligini qayta tiklash 
va ekinlar kasalligi bilan kurash), qishloq xo‘jaligini industriyallashtirish bilan 
(ekinlarni o‘stirish bo‘yicha texnologik operatsiyalarni mexanizatsiyalash), yerlarni 
sug‘orish usullari, yerlarni melioratsiyalash bilan bog‘liqdir. Tuproqni unumdorligini 
oshirish bo‘yicha asosiy tadbirlarga tuproqlarni bonitirovkasi bo‘yicha tasniflash, 
regional tabiiy-iqlimiy sharoitlarni hisobga olish, o‘g‘itlar tizimi, yerlarni kimyoviy 
va boshqa turlaridagi melioratsiyasi kiradi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish 
o‘simliklar biologiyasi, tuproqlar va tuproq paydo qiluvchi omillar hamda jarayonlar, 
ular unumdorligi, dehqonchilik qonunlari, tuproqlarni ishlash usullari, tuproqlar 
unumdorligini qayta tiklash uslublari sohalarida zaruriy bilimlarni talab qiladi.
Qishloq xo‘jalik yerlaridan oqilona foydalanishni texnologik ta’minlash 
obyektning ma’lum bir birlik ishlab chiqarish quvvatiga yoki u tomonidan ishlab 
chiqarilgan mahsulotiga eng kam maydonini ta’minlovchi ishlab chiqarish va boshqa 
obyektlarni loyihalashni yangi usullarini qo‘llash vositasida amalga oshiriladi. Bunda 

---

119 
yer resurslariga va atrof muhitga salbiy ta’sirlarni mumkin qadar kamaytirish zarur. 
Turli maqsadli obyektlarni qurishda yerni unumdor qatlamini saqlash, buzilgan 
yerlarini navbatdagi rekultivatsiyasi majburiy shart hisoblanadi. 
Yerlardan oqilona foydalanishning