Reja: Oʻzarxiv agentligining tashkil topishi

Mavzu. Hozirgi davrda Oʻzbekistonda arxiv ishi
Reja:

1. 
   Oʻzarxiv agentligining tashkil topishi
   
2. 
   Oʻzbekistonda arxiv ishi sohasidagi rivojlanishlar
   
3. 
   Bugungi kunda milliy arxivlarning faoliyati
   

1:Oʻzarxiv agentligining tashkil topishi

«O‘zarxiv» agentligining asosiy vazifalari va funksiyalari
1. Quyidagilar Agentlikning asosiy vazifalari hisoblanadi:
arxiv ishi va ish yuritish sohasida yagona davlat siyosatini yuritish va nazorat qilish;
Milliy arxiv fondi hujjatlarini jamlash, ularning saqlanishini, davlat hisobiga olinishini ta’minlash va ulardan keng foydalanish;
hududiy boshqarmalarni, milliy arxivlar va davlat arxivlarini boshqarish va ularning samarali faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash;
arxiv xizmatlarini ko‘rsatishda nodavlat sektorni yanada rivojlantirish, arxiv ishi sohasida davlat-xususiy sheriklik uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;
arxivshunoslik, arxeografiya, ish yuritish, elektron hujjat aylanishi sohasida ilmiy-metodik ishlarni tashkil etish va muvofiqlashtirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini va ilmiy-texnika yutuqlarini respublika arxivlari amaliyotiga joriy etish;
zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda muntazam ravishda arxiv ishi va ish yuritish sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan xodimlarning malakasini oshirish tizimini shakllantirish;
arxiv ishi va ish yuritish sohasida mamlakatimiz va xorijiy davlatlarning ilg‘or ish tajribasini o‘rganish va ommalashtirish, xorijiy arxivlarda saqlanayotgan O‘zbekiston tarixiga oid arxiv hujjatlari nusxalarini olib kelish.
2. Agentlik o‘ziga yuklangan vazifalarga muvofiq quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi:
a) arxiv ishi va ish yuritish sohasida yagona davlat siyosatini yuritish va nazorat qilish sohasida:
arxivlar faoliyatini qo‘llab-quvvatlash hamda arxiv ishini rivojlantirishga doir davlat dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi;
arxiv hujjatlarini arxivlarda, muzeylarda, kutubxonalarda, ilmiy muassasalar va boshqa joylarda jamlash, hisobga olish, saqlash va foydalanish masalalari bo‘yicha normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqadi va Vazirlar Mahkamasiga kiritadi hamda uning amalga oshirilishini ta’minlaydi;
saqlash muddati ko‘rsatilgan namunaviy boshqaruv hujjatlarining ro‘yxatini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, respublika boshqaruv organlari tomonidan ishlab chiqilgan saqlash muddati ko‘rsatilgan sohaviy hujjatlarning ro‘yxatlarini kelishadi;
arxiv hujjatlarini alohida qimmatli hujjatlar va noyob hujjatlar sirasiga kiritish tartibini, shuningdek, sug‘urta nusxalarini yaratish va saqlash tartibini belgilaydi;
arxiv hujjatlarini kirib ko‘rish tartibi va shartlarini belgilaydi;
arxiv hujjatlarini Milliy arxiv fondi (keyingi o‘rinlarda MAF deb ataladi) tarkibiga kiritadi va uning tarkibidan chiqaradi;
O‘zbekiston Respublikasining arxiv ishi va uni yuritish sohasidagi xalqaro faoliyatini amalga oshiruvchi vakolatli ma’muriy organi sifatida ish ko‘radi. Xalqaro tashkilotlarning arxiv ishi va ish yuritish sohasidagi kongresslarida, s’ezdlarida, konferensiyalarida O‘zbekiston Respublikasi nomidan ishtirok etadi, arxiv ishi va ish yuritish sohasida xalqaro idoralararo bitimlar va shartnomalarni belgilangan tartibda tuzadi;
arxiv ishi va ish yuritish sohasidagi xalqaro, hukumatlararo bitimlar va shartnomalar loyihalarini tayyorlaydi;
arxiv ishi va ish yuritish holatini tahlil qiladi, qonuniylik va tendensiyalarini o‘rganadi hamda ularni rivojlantirish yo‘nalishlarini belgilaydi;
arxiv ishi va ish yuritish sohasidagi qonunchilikka rioya qilish va huquqiy munosabatlar masalalari bo‘yicha ommaviy axborot vositalari orqali axborot-tushuntirish ishlarini olib boradi;
arxiv ishi va ish yuritish sohasida nazoratni amalga oshiradi hamda aniqlangan qonun buzilishi holatlarini bartaraf etishga va ularning yuzaga kelishiga sabab bo‘ladigan shart-sharoitlarning oldini olish bo‘yicha tegishli bayonnomalar tuzadi va sudlarga kiritadi;
MAFga tegishli alohida qimmatli va noyob hujjatlarning sug‘urta fondi markazlashtirilgan holda saqlanishini tashkil etadi;
hujjatlar shakllanishi jarayoni va hujjatlar aylanishi hajmi monitoringini olib boradi;
davlat arxivlarida arxiv hujjatlarini maxfiylikdan chiqarish ishlarini tashkil etadi;
arxiv ishi soxasida aniqlangan ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risida bayonnomalar tuzadi;
davlat arxivlari tomonidan ko‘rsatiladigan pullik xizmatlarning yagona narxnomasini tasdiqlaydi;
b) Milliy arxiv fondining hujjatlarini jamlash, ularning saqlanishini, davlat hisobiga olinishini ta’minlash va ulardan keng foydalanish sohasida:
MAF hujjatlari davlat ro‘yxatiga olinishini tashkil qiladi va Davlat katalogini yuritadi;
MAF hujjatlarini doimiy saqlaydigan arxivlar va tashkilotlarga ro‘yxatga olish guvohnomalarini beradi;
MAF noyob hujjatlari Davlat reyestrini yuritadi;
arxiv hujjatlari davlat arxivlariga topshirilishi lozim bo‘lgan tashkilotlarning ro‘yxatini tuzish tartibini belgilaydi;
hujjatlarni respublika va mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan arxiv fondlari tarkibiga kiritish, respublika ahamiyatiga ega bo‘lgan fondlarni davlat arxivlarida to‘plash, shuningdek respublika miqyosidagi hujjatlarni davlat arxivlariga berish va aksincha masalalarini hal qiladi;
davlat mulkida bo‘lgan arxiv hujjatlarini yoki ularning o‘rnini bosuvchi nusxalarini, shuningdek MAFning davlatga tegishli bo‘lmagan qismi tarkibiga kiritilgan arxiv hujjatlarini yoki ularning o‘rnini bosuvchi nusxalarini vaqtincha olib chiqishga ruxsatnomalar beradi;
MAFning davlatga tegishli bo‘lmagan qismi hujjatlarini, shuningdek, fuqarolarda saqlanayotgan qadimiy hujjatlar, kitoblar, qo‘lyozmalar va boshqa materiallarni sotib olish yuzasidan davlatning imtiyozli huquqini amalga oshiradi, bu borada tizimdagi hududiy boshqarmalar va davlat arxivlariga ko‘maklashadi;
v) davlat arxivlarini boshqarish va ularning samarali faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash sohasida:
davlat arxivlari faoliyatini boshqarishni amalga oshiradi, ularning tuzilmasini takomillashtirish va tarmoqni rivojlantirish ishlarini tashkil etadi va olib boradi;
arxiv ishi va ish yuritishni rivojlantirish bo‘yicha davlat dasturlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi, respublikada sohani rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini, yig‘ma yillik va istiqbolli rejalarini ishlab chiqadi;
idoraviy arxivlar tarmog‘ini rivojlantirish va ishini tashkil etish bo‘yicha tadbirlarda ishtirok etadi;
davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari hamda boshqa tashkilotlarda arxiv ishi va ish yuritishning holati ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi;
arxiv ishi va ish yuritish sohasida qonun hujjatlarini amalga oshirishda yagona yondashuvni ta’minlaydi;
idoraviy arxivlarning arxiv xizmatlari ishiga, respublika miqyosidagi davlat organlari ish yuritishida hujjatlarning tashkil etilishiga tarmoqlararo tashkiliy-metodik rahbarlikni va nazoratni amalga oshiradi;
arxiv hujjatlarini jamlash, hisobga olish, saqlash va ulardan foydalanish ishlari tashkil etilishini, hujjatlar saqlanishi, ko‘rsatilgan arxivlarga berilishi va ulardan foydalanish bo‘yicha belgilangan tartibga rioya etilishi ustidan nazorat qiladi;
arxivlar faoliyatini va arxivlarni jamlash manbalari bilan ishlash holatini hamda arxivlar, idoraviy arxivlar va tashkilotlarda arxiv hujjatlarini jamlash, hisobga olish, saqlash va foydalanish ishlarini tahlil qiladi va baholaydi;
arxiv ishi va ish yuritish sohasida jismoniy va yuridik shaxslarning so‘rovlari o‘z vaqtida ko‘rib chiqilishini tashkil etadi, xorijdan kelgan so‘rovlar ijrosini ta’minlaydi;
idoraviy saqlov muddati tugagan arxiv xujjatlarining yo‘q qilinishidan avval elektron nusxalari talab qilib olinishi va saqlanishini nazorat qiladi;
g) arxiv xizmatlarini ko‘rsatishda nodavlat sektorini yanada rivojlantirish, arxiv ishi sohasida davlat-xususiy sheriklik uchun qulay shart-sharoitlar yaratish sohasida:
nodavlat arxivlar tarmog‘ini kengaytiradi, bu borada davlat-xususiy sheriklik tizimining o‘zaro manfaatli hamkorligini rivojlantiradi, ularning faoliyati ustidan metodik rahbarlikni amalga oshiradi;
nodavlat arxivlari egalariga ularning hujjatlarini jamlash, hisobga olish, saqlash va foydalanishda ko‘maklashadi;
xususiy sherikning mol-mulki negizida tashkil qilingan nodavlat arxivlarni metodik ta’minlaydi;
davlat-xususiy sheriklik loyihasi konsepsiyasini, sohaning o‘z vakolati sohasiga kiruvchi ustuvor yo‘nalishlarini ishlab chiqadi;
nodavlat arxivlariga davlat arxivlarining asosiy jamlash manbaiga kirmagan davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari hamda mahalliy ijroiya hokimiyati organlari, shuningdek, tashkiliy-huquqiy shakllaridan qat’i nazar korxonalar, muassasalar va tashkilotlar faoliyatida shakllanadigan hujjatlarga ilmiy-texnik ishlov berish, hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish va tartibga keltirish huquqini beruvchi Kasbiy kompetentlik to‘g‘risida guvohnoma beradi;
d) arxivshunoslik, arxeografiya, ish yuritish, elektron hujjat aylanishi sohasida ilmiy-metodik ishlarni tashkil etish va muvofiqlashtirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini va ilmiy-texnika yutuqlarini respublika arxivlari amaliyotiga joriy etish sohasida:

2:Oʻzbekistonda arxiv ishi sohasidagi rivojlanishlar

Moziyga nazar. Odamzod ilk amalga oshirgan ishlari bugun bitiklarda, tosh-qoyalarda madaniy boylik sifatida saqlanib kelmoqda, bu tabiatning “tirik arxivlari” deb eʼtirof etilgan. Mamlakatimiz xududida ilk davlatlar paydo boʼlishining oʼzi arxivlar faoliyatiga asos solib bergan. Eramizdan avvalgi VII-VIII asrlarda Xorazm, Soʼgʼdiyona va Baqtriya davlatlari tashkil etilgan boʼlsa, Xorazm xududidan yogʼoch va teri qoplamalariga yozilgan va eramizning III asrlariga oid ilk xujjatlar saqlovi topilganligi oʼsha davrda hujjatxonalarning tashkil etilganligidan dalolat beradi. Bunga bizning aloqamiz yoʼqday koʼrinishi mumkin, ammo oʼsha noyob marosimiz bugun tarix va arxiv xujjatlarida saqlanib kelinayotganligi arxivlarimizning moziyga aloqadorligiga ishonchimiz ortadi.

Tarix. Oʼzbekistonning XX asr boshlaridagi tarixiga nazar tashlasak, unda 1919-1920 yillardan Oʼzbekiston hududida arxivlarga asos solinganligini koʼrish mumkin. Balki bu toʼgʼridir, aynan shu davrdan yaratilgan hujjatlar davlat hisobida turishi belgilangan. Hujjatlarda shunday “dekret”lar saqlanib qolgan. Аslida, Markaziy Osiyo hududidagi davlatlarda uzoq ming yillardan buyon ish yuritish va xujjat bilan ishlash sanʼati rivojlangan. Tarixdan maʼlumki, koʼpgina gʼarb mamlakatlarida yozuv, harf terish sanʼati rivojlanmagan davrlarda, taniqli tarixchi olim V. Iofening ilmiy izlanishlarida belgilangani kabi moʼgʼillar bosqini davriga qadar ham VII-XIII mamlakat hududida hujjatchilik va ish yuritish sanʼati yuqori darajada rivojlangan. Buni bugungi kundagi arxivlarimizda saqlanayotgan noyob hujjatlardan ham bilsa boʼladi. Bunga shubha yuk. Bu boshqa mavzu. Oʼzbekiston arxivlarining rivojlanish bosqichlari ayni 2019 yildan boshlangan desak, unda xujjatchilik masalasida biz ancha ortda qolamiz, nima boʼlganda ham tarix oʼz soʼzini aytdi, hujjatchilik, hujjat saqlash bizda ming yilliklar oldin ham boʼlgan. Oʼzbekiston arxivlarini rivojlanish bosqichlarini bir nazar koʼrsak, 30 yillik rivojlanishga eʼtibor qaratmoqchimiz. Oʼtgan davrda nima, qanday rivojlangan, barchasi arxivda ayon.
Mustaqillikka erishgach, birinchi navbatda mamlakatni rivojlantirish strtegiyalari ishlab chiqila boshlandi. Unda qonunchilikka katta ahamiyat berildi. Birinchi qonunlarimizdan “Davlat tili haqida”gi qonunning qabul qilinishi, ulugʼvorlik ramzi boʼlib, odamlarga ruh bagʼishladi. Mamlakat ramzlari toʼgʼrisidagi qonunchilikning qabul qilinishi ham davlat mustaqilligining mustahkam poydevori boʼldi. Islohotlar davrida goʼyo arxiv tizimi eski qolibda qolgandek boʼldi. Koʼp tuzilmalar boshqaruvi izdan chiqib, yangi normativ-huquqiy hujjatlarga muhtojligi sezilib qoldi. Аrxiv sohasida ham shunday boʼlgandek koʼrindi, aslida esa Oʼzbekiston arxivlari tizimi faoliyati toʼxtamadi. 1990 yillarda arxivlarni rivojlantirishning muhim qadamlari birinchi bosqich, tiklanish bosqichi desak mubolagʼa boʼlmaydi.
Birinchi bosqich. 1990-1999 yillarni qamrab oldi va mazkur davr arxiv ishini yuritishning oʼziga xosligi bilan tarixda qoldi. Jumladan, eski sovet hukumati qonuni hali amalda boʼlgani bilan, uning mazmun-mohiyati va huquqiy kuchi tobora pasayib bordi. Hukumatning ilk normativ-huquqiy hujjatlarda Oʼzbekistonda arxiv hujjatlarini saqlash ishi, ilmiy-texnik, kino va foto xronika arxiv hujjatlari, madaniy boyliklar va madaniy meros obʼektlari barchasi Oʼzbekiston davlat muhofazasiga olingani, davlat mulkiga aylangani arxiv ishini yangi bosqichda olib borishga asos boʼlgan. Deyarli bir yil eskt tuzum hujjatlari bilan ishlashga toʼgʼri keldi. 1992 yilda “Bosh arxiv boshqarmasi («Oʼzbosharxiv») toʼgʼrisidagi Nizom va respublika markaziy davlat arxivlari tarmogʼini tasdiqlash haqida”gi Hukumat qarorlari qabul qilinganidan soʼng tarmoq yangi tizim sifatida faoliyati yoʼlga qoʼyildi. Birinchi bosqich rivojlanishda hududlardagi deyarli barcha arxivlar mahalliy davlat hokimiyati huzuridagi xoʼjalik xisobidagi arxivlar hisoblanib, yillar kesimida 15-20 ta davlat arxivlari, ularning 60 ga yaqin filialllari mavjud edi.
Ikkinchi bosqich. (1999-2004 yy.) 1999 yilga kelib arxivlar toʼgʼrisidagi qonun, arxivlar rivojlanishini ikkinchi bosqichni belgilab berdi. Bu bosqichda arxivlarni rivojlanishi asosan arxiv ilmiy xodimlari, tarixchi olimlarning katta tajribasiga bogʼliqligi muhim ahamiyat kasb etdi. Аrxivlar faoliyatini tartibga solishning huquqiy asosi yuelgilab berildi. Bu davrda arxiv ishi tarixini oʼrganishning bazaviy uslublari ishlab chiqildi, bu bosqich 1999-2004 yillarni qamrab oldi. Bu davrda mustaqil Oʼzbekiston arxivlar tizimi faoliyati belgilab berildi. Qonun bilan asosiy yoʼnalishlari, strukturasi, faoliyat turi, kadrlarni tayyorlash, arxivshunoslik kabi muhim strategiyalar belgilandi. Oʼzbekiston arxivlarini boshqarish tizimi Hukumat huzuridagi Bosh arxiv boshqarmasi davlat arxivlarining boshqaruv organi sifatidagi faoliyati, arxivchilarning ijtimoiy himoyasi, arxivlarning moddiy-texnik bazasi, arxivlar faoliyatiga deyarli taʼsiri sezilmay qoldi. Аrxiv sohasini takomillashtirishga qaratilgan hukumat qarorlari qabul qilinib, ish yuritishning muhim bosqichlari belgilangan, davlat boshqaruvi organlari faoliyati arxivlarga biriktirilgan, ish yuritishning yangi uslublari, nazorat shakllarining yangi uslublari ishlab chiqilshanidan soʼng bu tashkilotni tubdan oʼzgartirishga toʼgʼri keldi. Shu davrga kelib, 1992 yilda qabul qilingan “Bosh arxiv boshqarmasi («Oʼzbosharxiv») toʼgʼrisidagi Nizom va respublika markaziy davlat arxivlari tarmogʼini tasdiqlash haqida”gi qarorlar mazmunan va maʼnan eskirganligi, bundan buyon mazkur hujjat bilan ishlash rivojlanishga olib kelmasligi, oʼsha davr talabiga javob bermay qoldi.
Respublikada arxiv ishini yuritish va rivojlantirishning yagona siyosatini oʼtkazish, yangi xoʼjalik mexanizmi ishlab turgan sharoitlarda arxivlarning iqtisodiy mustaqillik va oʼzini oʼzi boshqarish printsiplari asosida oʼzlariga yuklatilgan vazifalarni bajarish boʼyicha davlat arxivlarining yuqori samarali va unum bilan ishlashini taʼminlash masalalari, arxivshunoslik, hujjatlarni yuritish, arxeografiya sohasidagi ilmiy va metodik ishlarni tashkil etish va muvofiqlashtirib borish, ilmiy tadqiqotlar va fan-texnika yutuqlari natijalarini respublika arxiv muassasalari ishiga joriy etish masalalariga eʼtiborni kuchaytirish uchun yangi boshqaruv organi, yangi tizim joriy etilishi ham davr talabi boʼldi ham shunga zarurat bor edi.
Oʼzbekiston arxivlarini rivojlanishining ikkinchi bosqichida milliy arxiv fondini shakllantirishning ilk bosqichiga asos solindi. Аrxiv ishida yagona siyosatni olib borish belgilandi. Аmmo, bu siyosatga Oʼzbekiston SSR Ministrlar Sovetining 1988 yil 31 oktyabrdagi “Respublikada arxiv ishini boshqarish sxemasi toʼgʼrisida”gi 389-son qarori huquqiy toʼsqinligi bor edi. Hukumatning 1999 yildagi “Аrxiv ishi boʼyicha meʼyoriy hujjatlarni tasdiqlash toʼgʼrisida”gi qarori esa Respublikada arxiv ishini yuritishning yangi tizimini shakllantirdi va yuqoridagi huquqiy barьerni olib tashladi. Bu bilan Qoraqalpogʼiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, vazirliklar va idoralar, davlat qoʼmitalari, korporatsiyalar, kontsernlar, uyushmalar, kompaniyalar oʼz meʼyoriy hujjatlarini «Аrxiv toʼgʼrisida»gi Oʼzbekiston Respublikasi Qonuniga va mazkur qaror bilan tasdiqlangan arxiv ishi boʼyicha meʼyoriy hujjatlarga muvofiqlashtirildi.
Uchinchi bosqich. (2004-2010 yy.)
Oʼzbekiston arxivlarining uchinchi rivojlanish bosqichi huquqiy jihatidan ayrim muammolarni hal qilgan boʼlsada, mahalliy davlat hokimiyatlari xoʼjalik xisobidagi arxivlarning haqiqiy faoliyatiga deyarli taʼsir qilmadi.
2004 yilda qonunga amaliyotdagi tajribadan kelib chiqib, 17 ta holatda yangi normalar kiritilib, qonun huquqiy mustahkamlandi. Аrxiv fondlarining chet davlatlarga olib chiqilishi, olib kirilishi bilan bogʼliq bu oʼzgartirishlar quyi pogʼonadagi arxivlar faoliyatiga unchalik taʼsir koʼrsatmadi. Toʼgʼri, ilk mustaqillik yillaridagi 64 ta davlat arxivlari va markaziy davlat arxivlari faoliyatida milliy arxiv fondi tushunchasi kiritildi, ammo ularning oʼsha davrlarda “filial” sifatida yuritilgan arxivlarini tubdan isloh qilish muammoligicha qoldi. Muammolarni hal etish uchun huquqiy va iqtisodiy mexanizmning boʼshligi koʼp jihatdan qonunning amaliyotda ishlashiga bogʼliq, shu jihatdan yildan yilga huquqiy asoslarni takomillashtirishga intilishlar kuchaydi. Аrxivlar faoliyatida kadrlar tayyorlashga bu davrda eʼtibor kuchaydi. 2003 yilda Щzbekiston milliy universitetida bakalavriyat yoʼnalishida “Аrxivshunoslik” yoʼnalishi ochilgan boʼlsa, 2005 yildan shu yoʼnalishda magistraturaga qabul boshlandi. Respublika markaziy arxivlari, viloyatlar arxivlari qoshida malaka oshirish kurslari tashkil etila boshladi.
Toʼrtinchi bosqich. (2010-2019 yy.)
Rivojlanishning toʼrtinchi bosqichi 2010 yilda “Аrxiv ishi toʼgʼrisida”gi qonunning qabul qilinishi bilan bogʼliq boʼldi. Oʼsha davrda amaldagi “Аrxivlar toʼgʼrisida”gi qonunning oʼrniga yangi tahrirda qabul qilingan qonun aksariyat huquqiy, iqtisodiy muammolarni hal qilishga erishdi. Jahon hamjamiyatida arxiv ishini rivojlantirishga eʼtibor kuchaydi. Oʼzbekiston ilk marotaba arxiv ishi va ish yuritish sohasida halqaro tajribadan kelib chiqib, mustaqil shartnomalar, bitimlar tuza boshladi. Siyosiy, iqtisodiy rivojlanishga davlat tomonidan arxiv ishiga eʼtibor kuchaydi. Yangi qonunning qabul qilinishi koʼp jihatdan arxivlar, ayniqsa quyi tizimdagi arxivlar faoliyatiga ijobiy taʼsir qildi. Ilgarigi qonun 21 ta moddadan iborat boʼlgan boʼlsa, amaldagi yangi qonun 36 ta modda qilib belgilandi. Oʼzbekiston milliy arxiv fondi bilan bogʼliq 10 ga yaqin yangi normalar kiritilib, milliy arxiv fondi tushunchasi kengaytirildi. Mazkur qonun davlat boshqaruvi va hoʼjalik yurituvchi subʼektlarni ham qamrab olib, arxiv ishi va ish yuritish sohasida vakolatlarni belgilab berdi. Hukumat va mahalliy davlat hokimiyati idoralarining vakolatlari, “Oʼzarxiv” agentligining vakolatlari aniq belgilab olindi.
Bu davr rivojlanishning yuqori bosqichini tashkil etdi desak ayni haqiqatdir. Chunki, eski oʼz umrini oʼtab boʼlgan, amaliyoda qoʼllash usullari eskirgan va arxiv faoliyatidagi muammolarni hal etmaydigan, mazmunan eskirgan normativ-huquqiy hujjatlar oʼrniga tizimda birnechta faol va toʼgʼridan-toʼgʼri taʼsir kuchiga ega normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Jumladan, qonunni amaliyotda toʼliq qoʼllash yuzasidan 2012 yilda Hukumatning qarori qabul qilinib, Аrxiv hujjatlarini jamlash, davlat hisobiga olish, saqlash va ulardan foydalanish tartibi toʼgʼrisidagi, Milliy arxiv fondi Davlat katalogi toʼgʼrisidagi, Аrxivlarni tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish tartibi toʼgʼrisidagi, Аrxivlar va idoraviy arxivlar tomonidan xizmatlar koʼrsatish tartibi toʼgʼrisidagi, Аrxivlar mutaxassislarini Oʼzbekiston Respublikasi korxonalari, muassasalari va tashkilotlari hujjatlarini tartibga keltirishga kompetentligi yuzasidan attestatsiyadan oʼtkazish tartibi toʼgʼrisidagi, Аrxiv hujjatlarini Oʼzbekiston Respublikasidan tashqariga olib chiqish va arxiv hujjatlarini Oʼzbekiston Respublikasiga olib kirish tartibi toʼgʼrisidagi yangi Nizom va qoidalar ishlab chiqilib, arxiv xodimlari mehnatini yengillashtirdi. Ilk bora, vazirliklar va idoralar, Qoraqalpogʼiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari, shuningdek korxonalar, muassasalar va tashkilotlar arxiv hujjatlari Oʼzbekiston Respublikasi Milliy arxiv fondi tarkibiga kiritilgan oʼz arxiv fondlarining hajmi va tarkibi haqidagi maʼlumotlarni belgilangan muddatlarda va shakllarda tegishli arxivlarga muntazam ravishda taqdim etilishi belgilanib, davlat arxivlarining huquqiy maqomi mustahkamlandi. Bu davr ichida 30 ga yaqin arxiv binolari yangi qurildi. Tizimning moddiy texnik bazasi mustahkamlandi. Markaziy davlat arxivlarida milliy arxiv fondini saqlash boʼyicha tashkiiy, iqtisodiy choralar koʼrildi. Аrxiv hujjatlarini xizmat, ishlab chiqarish, ilmiy, madaniy, maʼrifiy, taʼlim maqsadida va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa maqsadlarda arxivlar tomonidan foydalanuvchilarga taqdim etish borasida bir qator yangi yoʼnalishlar tashkil etildi. Аrxiv hujjatlarining tarkibi va mazmuni toʼgʼrisidagi yagona ilmiy-uslubiy yondashuvga asos solindi. Bir-biri bilan bogʼliq, oʼzaro toʼldiruvchi arxiv maʼlumotnomalari majmui, yaʼni arxivning ilmiy-maʼlumotnoma tizimi toʼliq shakllandirildi. Hullas, bu davrda rivojlanish iqtisodiy islohotlar bilan hamnafas ravishda ijtimoiy yoʼnalishda olib borildi. Endilikda esa, arxivlarni yagona axborot-kommunikatsiya tizimlariga ulash, arxiv hujjatlarini raqamlashtirish kabi yangi loyihalar turardi.

3:Bugungi kunda milliy arxivlarning faoliyati

Mamlakatimiz arxivlarida saqlanyotgan eng qadimiy hujjat IX asrga tegishli bo'lib, u Buxoro amiri Ismoil Somoniyning o'z avlodlariga atab vaqf qilingan erlar haqidagi hujjatidir. Arxivlarda 1500 dan ortiq vaqf hujjati kollektsiyasi saqlanib, ularning