A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim fakulteti

3. Mutaxassislik fanlarini o’qitishda qullaniladigan metodlarni tanlash 
ahamiyati 
Dars o'tishdan asosiy maqsad tayyor bilimni o'zlashtirish emas, eng asosiysi, 
talabalarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirish, ularni mustaqil fikrlash va 
ijodiy faoliyatini shakllantirish, muammolarni echish ko'nikmasini shakllantirish 
va malakalarini hosil qildirishdir.Bu maqsadni amalga oshirish esa ko'p jihatdan 
dars o'tish metodlarini tanlashga bog'liq. 
Xilma-xil dars o'tish metodlaridan umumlashgan va tegishli metodlarni qo'llashda
an'anaviy dars o'tish va interaktiv dars o'tish metodlari qay jihatdan farqlanishi 
buyicha uslubiy tahlil asosida dars o’tish metodlarini tanlash mezonlarini anislash 
zarur bo’ladi. 
Har qanday fanni o'rganishda qullaniladigan metod dars o'tishda qlziqarli 
bo'lishiga, , talabalarning diqqati o'tilayotgan darsni o'zlashtirishga,zerikarli 
bo’lmasligiga, mavzu dars materialini tezroq anglashga, talabalarni fikrlash 
doirasini shakllantirishga qaratilgan bo’lishi kerak. Shuning uchun ham barcha 
pedagoglar talabalarga bilim berishning eng samarali yo'li, aynan qaysi metod 
qaysi daraja qobiliyatidagi talabalar uchun qo'llanilishi ma'qulligi bo'yicha yagona 
kursatma yo'qligidan talaba qobiliyati va dars materiali mazmuniga kura tahliliy 
fikr asosida ish yuritmoqlari kerak. Talabalarni fikr yuritish qobiliyatlari ularni 
o’zlashtirish qobiliyatlarida muhim urin tutadi. Har bir talabaning fikr yuritishi 
individual xarakterga ega bo'lib, boshqalarnikidan ajralib luradi. Axborot esa 
tahliliy fikrlashning boshlang'ich nuqtasidir. Har bir talabada qanchalik meyorda 
individual xususiyati, axborotni qayta tiklash qobiliyati, ularni bir-biriga o'zaro 
ta'sir ko'rsatishi, hamkorlik qilish xislatlari bo’ladi.Talabalarni esda saqlash va tez 
tushunishi buyicha bir necha guruhlarga bo’lish mumkin. Aurim guruhdagi tala 
balar ko'proq individual qatnashish holida dars o'tish uslublarini yoqtirishadi, ya’ni
ma'ruza eshitish, kitob o'qish, adabiyotlarni konspekt qilish, referat, doklad yozish 
kabilar.Ayrimlari esa o'qitishning faol turlarini, boshqalar bilan hamkorlikda 
bajariladigan uslublarni,ya’ni kichik guruhlarda ishlash, modellashtirilgan o'yinlar 
o'tkazishda qatnashishniyoqtirishadi. Shuningdek, talabalar bilim olish, olgan 
axborotlarini yodda saqlash, tushunish va qo'llashda ham bir-biridan farq qiladilar. 
Birinchi guruh talabalari uchun ma'ruza eshitish yoki radio orqali tinglash kabi 

---

so'zda ifodalangan axborotlarni yodda yaxshi saqlashadi.Ikkinchi guruih talabalari 
ko'rgazmali qurollar: jadval, sxema, grafik, diagramma kabi ko’rish axborotlari 
orqali mavzuning mazmuniga tez tushunishadi. Uchinchi guruh talabalar uchun 
o'zi qatnashganda o'qitishning aktiv uslublari, modellashtirilgan o'yinlarda rol 
o'ynash orqali axborotni yaxshi o'zlashtiradilar. 
Talabalar ko'p narsalarni bir-birlaridan o'rganishlari hisobga olinganda, ularni 
bir-birlariga ta'sir ko'rsatish, hamkorlik qilishga asoslangan dars o'tish metodlari 
muhim ahamiyatga ega. Ba'zi talabalar mustaqil, birinchi bo'lishga intilishi bilan 
ajralib, alohida o'qish, munozara olib borish, konkurslarga qatnashish yoqa 
di. Boshqa talabalar yolg'izlikdan ko'ra hamkorlikda o'qishga moyil. Ular uchun 
kooperatsiyalashgan o'qitish uslublarini qo'llagan ma'qul. Ba'zi talabalar aniq fakt 
lar, ma'lumotlarni tezroq qabul qiladi. Boshqalari nazariy matematik modellarni
yoqtiradi. Ba'zi talabalar ko'rgazmali rasmlar, diagrammalar orqali, bosh 
qalari munozara qilganda, uchinchilari esa amaliyotda o'zi bajarishda qatnashsa 
yaxshiroq puxtaroq o'rganadi. 
Umuman olganda, ta'lim-tarbiyaning metodlari baqt o'tishi bilan rivojlanish 
intensivligida ular o'zgaradi. Talabalarni bilim olishi va olgan axborotini qayta 
ishlashi uchun turli-tuman metodlarni o'ylab topib, qo'llash mumkin. Ayniqsa, ho 
zirgi paytda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun juda ko'p sohalarga bilishning 
turli usullarini qo'llash va bilim berishda moslashuvchanlik, rang-barang pedago 
gik metodlar qo'llash talab etiladi. 
O'qituvchilarni dars jarayonida turli uslublarni, o'quv topshiriqlarini qo'llab, 
talabalarda bilim olishga ishtiyoq uyg'otishlari nihoyatda muhim ahamiyatga ega. 
Talabalarning qobiliyatini, ularni individualligini hisobga olgan holda turli metod 
larni qo'llash, albatta, o'zlashtirish natijasini ko'taradi*. 
Tajriba shuni ko'rsatadiki, talabalarni barkamol, mustaqil fikrlaydigan inson 
bo'lib shakllanishi faqat individual xususiyatlariga bog'liq emas. Ta'sir ko'rsatadi 
gan yana bir muhim omil, ta'lim berish jarayonini tashkil etilishidir. Ta'lim berish 
jarayonini tashkil etishda esa o'qitish shakllari va metodlari asosiy rol o'ynaydi. 
Ayniqsa, ta'lim metodlarini tanlash katta ahamiyatga ega. O'quv metodlarini tan 
lashda esa uning samaradorligini e'tiborga olish zarur. 
Dars jarayonidagi metodlar qullash imkoniyatlariga kura quyidagi sifatlarni o‘z 
ichiga oladi: 
1. Bilim berish, idrok etish, o‘zlashtirish, e’tiqotni ta’minlovchi metodlar. Bu 
guruhga ma’ruza, larning mustaqil tahsil olish buyicha ishlar, ishlab chiqarish 
jarayonlarini kuzatish, maslahatlar, kursatmalar berish, ommaviy axborot, 

---

dasturlashtirilgan materiallarini idrok etish va boshqalar kiradi. Bilimlarni tadqiq 
etish va mustahkamlash, malaka va kunikmalarni hosil qilish, e’tiqotni chuqur 
lashtirish metodlari. Bu guruhga seminar, amaliy, laboratoriya mashg‘ulotlari, 
nazorat ishlarini bajarish, dasturlashtirilgan o‘qitish kabinetlaridagi mashg‘ulotlar, 
ishlab chiqarish amaliyti kiradi. Bilimlar, e’tiqotlarni shakllantirish, larning kasbiy 
riyyorgarligini aniqlash metodlari. Bu o‘quv jarayonining reytirglari, kollokvium 
lar, suhbat utkazish, kurs va bitiruv malakaviy ishlari, davlat atestatsiya natijalarini 
baholash kabilarni o‘z ichiga oladi. 
Didaktik tadqiqotlar mashg‘ulotlar utkazishni dialektik jarayon sifatida 
o‘rganadi. Unga kura: 
O‘qitish metodlari tizimi dinamikada, harakatda, ta’lim tizimida yuz 
berayotgan barcha o‘zgartirishlari hisobga olgan holda o‘zgaradi, rivojlanadi, deb 
qaraladi. Barcha metodlar bir-biriga bilan aloqador. Biri ikkinchisini tuldiradi, biri 
ikkinchisiga bog‘liq. Metodlarni qullashning turli-tuman modifikatsiyalari mavjud 
bo‘lib, ular dars utish shakllari va vositalari bilan qushilib ketadi. 
Pedagog - olimlarning tadqiqotlari bo'yicha o'qitish jarayonida berilgan axbo 
rotni eslab qolish qo'llanilgan metodlarga ko'ra taxminan axborotni eslab qolish 
ma’ruza, doklad eshitganining 5%, o'qish. o'qiganlarining 10%, video, rasm, ko'r 
gazmalarni ko 'rigida ko 'rganining 20%, tajribani namoyish qilish, ko'rgan va 
eshitganining 30%, munozara, birga muhokama qilganining 40%, mashq, o 'qigan, 
yozgan, gapirganing 50%,ishbilarmon o'yini, loyiha usuli, mustaqil o'qiganlari 
ning, tahlil qilganlarining, muhokama, himoya va yozganlarining, namoyish qil 
ganlarining 75%,boshqalarni o'qitish,boshqalarni o'qitgan narsalarini 90%. ko'ri 
nishda aks bular ekan. 
Ma'ruza, dokladning 5%, o'qigan materiallarni 10%, video, rasm, ko'rgaz 
malarni ko'rganini 20%, tajribani namoyish qilinganida ko'rgan va eshitganlarini 
30%, munozaraga kirishilganda, birga muhokama qilganini 40%, mashq yechar 
ekan, o'qigan, yozgan, gapirganlarining 50% eslab qolar ekan. O'yin, loyiha meto 
di, mustaqil o'qigash, tahlil qilganlarini muhokama qilish bir muncha samarali me 
tod ekan. Buning natijasida talabalar ongida ma'lumotning 75% saqlanib qolar 
ekan. Lekin, o'quv-amaliy mashg'ulotlar jarayonida talabalarning bir-birlariga 
o'rgatishlari undan ham samaraliroq hisoblanadi, bunda 90% ma'lumot o'zlashti 
riladi. 
Bilimni o'zlashtirish bilan bir qatorda uni yodda saqlash, undan foydalanish, 
takrorlab turish muhim ahamiyatga ega. Olingan bilimdan foydalanilmasa, takror 
lab turilmasa xotiradan ko'tariladi. 

---

Demak, talabalar eng avvalo o'quv materialini o'zlashtirishi,esda qolish uchun 
olinadigan axborotni iloji boricha eshitish va ko’'rish orqaligina emas, baiki o'zi 
qatnashishi, o'z faoliyatida sinab ko'rishi orqali yetkazishi katta ahamiyatga ega 
ekan. Bunga dars o'tishda turli-tuman metodlarni qo'llash orqali erihish mumkin. 
Umuman olganda, o'qituvchilarning dars jarayonida turli metodlarni, o'quv top 
shiriqlarini qoilab, o'z talabalarida bilim olishga ishtiyoq uyg'otishlari nihoyatda 
muhim ahamiyatga ega.