3. Mutaxassislik fanlarini o’qitishda qullaniladigan metodlarni tanlash
ahamiyati
Dars o'tishdan asosiy maqsad tayyor bilimni o'zlashtirish emas, eng asosiysi,
talabalarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirish, ularni mustaqil fikrlash va
ijodiy faoliyatini shakllantirish, muammolarni echish ko'nikmasini shakllantirish
va malakalarini hosil qildirishdir.Bu maqsadni amalga oshirish esa ko'p jihatdan
dars o'tish metodlarini tanlashga bog'liq.
Xilma-xil dars o'tish metodlaridan umumlashgan va tegishli metodlarni qo'llashda
an'anaviy dars o'tish va interaktiv dars o'tish metodlari qay jihatdan farqlanishi
buyicha uslubiy tahlil asosida dars o’tish metodlarini tanlash mezonlarini anislash
zarur bo’ladi.
Har qanday fanni o'rganishda qullaniladigan metod dars o'tishda qlziqarli
bo'lishiga, , talabalarning diqqati o'tilayotgan darsni o'zlashtirishga,zerikarli
bo’lmasligiga, mavzu dars materialini tezroq anglashga, talabalarni fikrlash
doirasini shakllantirishga qaratilgan bo’lishi kerak. Shuning uchun ham barcha
pedagoglar talabalarga bilim berishning eng samarali yo'li, aynan qaysi metod
qaysi daraja qobiliyatidagi talabalar uchun qo'llanilishi ma'qulligi bo'yicha yagona
kursatma yo'qligidan talaba qobiliyati va dars materiali mazmuniga kura tahliliy
fikr asosida ish yuritmoqlari kerak. Talabalarni fikr yuritish qobiliyatlari ularni
o’zlashtirish qobiliyatlarida muhim urin tutadi. Har bir talabaning fikr yuritishi
individual xarakterga ega bo'lib, boshqalarnikidan ajralib luradi. Axborot esa
tahliliy fikrlashning boshlang'ich nuqtasidir. Har bir talabada qanchalik meyorda
individual xususiyati, axborotni qayta tiklash qobiliyati, ularni bir-biriga o'zaro
ta'sir ko'rsatishi, hamkorlik qilish xislatlari bo’ladi.Talabalarni esda saqlash va tez
tushunishi buyicha bir necha guruhlarga bo’lish mumkin. Aurim guruhdagi tala
balar ko'proq individual qatnashish holida dars o'tish uslublarini yoqtirishadi, ya’ni
ma'ruza eshitish, kitob o'qish, adabiyotlarni konspekt qilish, referat, doklad yozish
kabilar.Ayrimlari esa o'qitishning faol turlarini, boshqalar bilan hamkorlikda
bajariladigan uslublarni,ya’ni kichik guruhlarda ishlash, modellashtirilgan o'yinlar
o'tkazishda qatnashishniyoqtirishadi. Shuningdek, talabalar bilim olish, olgan
axborotlarini yodda saqlash, tushunish va qo'llashda ham bir-biridan farq qiladilar.
Birinchi guruh talabalari uchun ma'ruza eshitish yoki radio orqali tinglash kabi
so'zda ifodalangan axborotlarni yodda yaxshi saqlashadi.Ikkinchi guruih talabalari
ko'rgazmali qurollar: jadval, sxema, grafik, diagramma kabi ko’rish axborotlari
orqali mavzuning mazmuniga tez tushunishadi. Uchinchi guruh talabalar uchun
o'zi qatnashganda o'qitishning aktiv uslublari, modellashtirilgan o'yinlarda rol
o'ynash orqali axborotni yaxshi o'zlashtiradilar.
Talabalar ko'p narsalarni bir-birlaridan o'rganishlari hisobga olinganda, ularni
bir-birlariga ta'sir ko'rsatish, hamkorlik qilishga asoslangan dars o'tish metodlari
muhim ahamiyatga ega. Ba'zi talabalar mustaqil, birinchi bo'lishga intilishi bilan
ajralib, alohida o'qish, munozara olib borish, konkurslarga qatnashish yoqa
di. Boshqa talabalar yolg'izlikdan ko'ra hamkorlikda o'qishga moyil. Ular uchun
kooperatsiyalashgan o'qitish uslublarini qo'llagan ma'qul. Ba'zi talabalar aniq fakt
lar, ma'lumotlarni tezroq qabul qiladi. Boshqalari nazariy matematik modellarni
yoqtiradi. Ba'zi talabalar ko'rgazmali rasmlar, diagrammalar orqali, bosh
qalari munozara qilganda, uchinchilari esa amaliyotda o'zi bajarishda qatnashsa
yaxshiroq puxtaroq o'rganadi.
Umuman olganda, ta'lim-tarbiyaning metodlari baqt o'tishi bilan rivojlanish
intensivligida ular o'zgaradi. Talabalarni bilim olishi va olgan axborotini qayta
ishlashi uchun turli-tuman metodlarni o'ylab topib, qo'llash mumkin. Ayniqsa, ho
zirgi paytda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun juda ko'p sohalarga bilishning
turli usullarini qo'llash va bilim berishda moslashuvchanlik, rang-barang pedago
gik metodlar qo'llash talab etiladi.
O'qituvchilarni dars jarayonida turli uslublarni, o'quv topshiriqlarini qo'llab,
talabalarda bilim olishga ishtiyoq uyg'otishlari nihoyatda muhim ahamiyatga ega.
Talabalarning qobiliyatini, ularni individualligini hisobga olgan holda turli metod
larni qo'llash, albatta, o'zlashtirish natijasini ko'taradi*.
Tajriba shuni ko'rsatadiki, talabalarni barkamol, mustaqil fikrlaydigan inson
bo'lib shakllanishi faqat individual xususiyatlariga bog'liq emas. Ta'sir ko'rsatadi
gan yana bir muhim omil, ta'lim berish jarayonini tashkil etilishidir. Ta'lim berish
jarayonini tashkil etishda esa o'qitish shakllari va metodlari asosiy rol o'ynaydi.
Ayniqsa, ta'lim metodlarini tanlash katta ahamiyatga ega. O'quv metodlarini tan
lashda esa uning samaradorligini e'tiborga olish zarur.
Dars jarayonidagi metodlar qullash imkoniyatlariga kura quyidagi sifatlarni o‘z
ichiga oladi:
1. Bilim berish, idrok etish, o‘zlashtirish, e’tiqotni ta’minlovchi metodlar. Bu
guruhga ma’ruza, larning mustaqil tahsil olish buyicha ishlar, ishlab chiqarish
jarayonlarini kuzatish, maslahatlar, kursatmalar berish, ommaviy axborot,
dasturlashtirilgan materiallarini idrok etish va boshqalar kiradi. Bilimlarni tadqiq
etish va mustahkamlash, malaka va kunikmalarni hosil qilish, e’tiqotni chuqur
lashtirish metodlari. Bu guruhga seminar, amaliy, laboratoriya mashg‘ulotlari,
nazorat ishlarini bajarish, dasturlashtirilgan o‘qitish kabinetlaridagi mashg‘ulotlar,
ishlab chiqarish amaliyti kiradi. Bilimlar, e’tiqotlarni shakllantirish, larning kasbiy
riyyorgarligini aniqlash metodlari. Bu o‘quv jarayonining reytirglari, kollokvium
lar, suhbat utkazish, kurs va bitiruv malakaviy ishlari, davlat atestatsiya natijalarini
baholash kabilarni o‘z ichiga oladi.
Didaktik tadqiqotlar mashg‘ulotlar utkazishni dialektik jarayon sifatida
o‘rganadi. Unga kura:
O‘qitish metodlari tizimi dinamikada, harakatda, ta’lim tizimida yuz
berayotgan barcha o‘zgartirishlari hisobga olgan holda o‘zgaradi, rivojlanadi, deb
qaraladi. Barcha metodlar bir-biriga bilan aloqador. Biri ikkinchisini tuldiradi, biri
ikkinchisiga bog‘liq. Metodlarni qullashning turli-tuman modifikatsiyalari mavjud
bo‘lib, ular dars utish shakllari va vositalari bilan qushilib ketadi.
Pedagog - olimlarning tadqiqotlari bo'yicha o'qitish jarayonida berilgan axbo
rotni eslab qolish qo'llanilgan metodlarga ko'ra taxminan axborotni eslab qolish
ma’ruza, doklad eshitganining 5%, o'qish. o'qiganlarining 10%, video, rasm, ko'r
gazmalarni ko 'rigida ko 'rganining 20%, tajribani namoyish qilish, ko'rgan va
eshitganining 30%, munozara, birga muhokama qilganining 40%, mashq, o 'qigan,
yozgan, gapirganing 50%,ishbilarmon o'yini, loyiha usuli, mustaqil o'qiganlari
ning, tahlil qilganlarining, muhokama, himoya va yozganlarining, namoyish qil
ganlarining 75%,boshqalarni o'qitish,boshqalarni o'qitgan narsalarini 90%. ko'ri
nishda aks bular ekan.
Ma'ruza, dokladning 5%, o'qigan materiallarni 10%, video, rasm, ko'rgaz
malarni ko'rganini 20%, tajribani namoyish qilinganida ko'rgan va eshitganlarini
30%, munozaraga kirishilganda, birga muhokama qilganini 40%, mashq yechar
ekan, o'qigan, yozgan, gapirganlarining 50% eslab qolar ekan. O'yin, loyiha meto
di, mustaqil o'qigash, tahlil qilganlarini muhokama qilish bir muncha samarali me
tod ekan. Buning natijasida talabalar ongida ma'lumotning 75% saqlanib qolar
ekan. Lekin, o'quv-amaliy mashg'ulotlar jarayonida talabalarning bir-birlariga
o'rgatishlari undan ham samaraliroq hisoblanadi, bunda 90% ma'lumot o'zlashti
riladi.
Bilimni o'zlashtirish bilan bir qatorda uni yodda saqlash, undan foydalanish,
takrorlab turish muhim ahamiyatga ega. Olingan bilimdan foydalanilmasa, takror
lab turilmasa xotiradan ko'tariladi.
Demak, talabalar eng avvalo o'quv materialini o'zlashtirishi,esda qolish uchun
olinadigan axborotni iloji boricha eshitish va ko’'rish orqaligina emas, baiki o'zi
qatnashishi, o'z faoliyatida sinab ko'rishi orqali yetkazishi katta ahamiyatga ega
ekan. Bunga dars o'tishda turli-tuman metodlarni qo'llash orqali erihish mumkin.
Umuman olganda, o'qituvchilarning dars jarayonida turli metodlarni, o'quv top
shiriqlarini qoilab, o'z talabalarida bilim olishga ishtiyoq uyg'otishlari nihoyatda
muhim ahamiyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |