A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Dorixonalar. O'rta Qsiyo shsaharlarida shifoxonalar tarkibiga kirgan dorizonalaridan tashqari alohuda joylashgan dorixonalar ham bo`lgan .

Eron, Xitoy, va Hundistonda doroixonalar aeg qadimiy tibbiy muassalar qatoriga kitib , ular qosida tirli xil dorivor o`simliklar yetishtiruvchi maxsus bog`lar barpo etilgan .Ularni qarovullar qorilashgan.U yerda dorivor o`simliklarni yig`uvchilar , dorilar tayorlovchi “ dorisozho ‘”lar , yani dori tayorlovchilar va ish yurutivchilar ishlashgan.

o'z saroylari qoshida ham dorixonalar tashkil qilgan. Dougdoj tabiblarning hatto shaxsiy dorixonalari ham bo'lib, uladan bemoriarga dorilar maxsus dori qog'ozi bo'yicha berib turilgan.

Erondagi mashhur Gundishapur shifoxonasi qoshida harr dorixona bo'lib, unda tajribali dori tayyorlovchilar ishlashgan Shunday dori tayyorlovchilardan biri Abu Zakariya ibn Masaviy; (777-857) bo'lib, u 30 yildan ko'proq vaqt ichida shifoxonani turli dori-darmonlar bilan ta'minlab turgan.

Alotiida binoga ega bo'lgan dorixonalarga misol qilib Buxoro vohasidagi ko'hna Poykent shahristonidan 1984 yili topilgan qadimiy dorixona binosini keltirishimiz mumkin. Arxeolog olimlarimiz bu tarixiy yodgorlikni VIII asr oxiilariga taalluqli deb topganlar. Dorixona binosining maydoni 15x15 metrli to'rtburchak shaklida bo'lib, asosan, ikkita katta xona va bir necbta bo'linmalardan iborat. Birinchi xona dori-darmon tayyorlash uchun mo'ljallangan, ikkinchi xonada tayyor dorilar va idish-anjom saqlangan. Bo'Iinmalarning birida zinapoyali katta supa bo'lib, unga tayyorlangan dorilar qo'yilgan bo'lishi mumkin. Dori tayyor lanadigan xonalarning yerto'lasida uzunligi 6,3 metr-sardoba ham joylashgan. U tayyor dori-darmonlarni va turli xil mahsulotiarni saqlashda o'ziga xos sovutqich rolini bajargan.

Poykent dorixonasi hozircha O'rta Osiyoda topilgan shu xildagi yodgorliklaming yagona timsolidir. Lekin yozma manbaiardan ma’lum bo'lishicha, bunday alohida binoga ega bo'lgan dorixonalar Sharqning boshqa mamlakatlarida ham b'lgan. Jumladan, Misrda hokimlik qilgan Ahmad ibn Tulun (VIII asr) o'z saroyining masjidi qoshida alohida dorixona qurdirgan. Masjidga kelgan bemorlarga bepul tibbiy xizmat ko'rsatilgan.

Tarixiy manbalarning dalolat berishicha, davlat tomonidan tashkil etilib, jamoaga xizmat ko'rsatgan birinchi islom dorixonasi milodning 754-yilida Bag'dodda ochilgan. Bunday dorixonalar. keyinchalik boshqa islom va G'arbiy Evropa mamlakatlarida ham tashkil etilgan. Shunday dorixonalar qatoiiga Poykent dorixonasi ham kirgan. XI asr boshlariga kelib, Sharqda tayyorlangan dori-darmonlarga bo'lgan talab yanada oshgan bir paytda ayrim musulmon shaharlarida muattar shifobaxsh moddalarni sotishga mo'ljallangan maxsus maydonlar tashkil qilina boshlagan. Nemis olimi S.D.Goyteyning yozishicha, XI asr oxiri XII asr boshiarida Misrning Fustot shahri bozorida shunday maydonlar bo’lib, ular "murabba'a al-attarin" deb atalgan. Turli muattar hid taratuvchi shifobaxsh moddalar va dorivor o'simliklar bilan savdo qiluvchi ulgurji dorixonalar "murabba'a" deb atalib, ular, bozorlarda maxsus maydonchalarda joylashgan bo’lgan. Eron sayyohi Nosiri Xusrav ham XI asrda Nishopurda shunday katta va kichik murabba'alar bo'lganligi haqida xabar beradi.
4-MAVZU. O‘RTA OSIYONING TA’LIM- TARBIYA MUASSASALARI TARIXI