27
2.3 Nafas olish mexanizmi
Nafas olish akti (inspiratsiya) kukrak bushligishshg
xajmi uchta-vertikal, sagittal va frontal yunalishlarda kengayishi tufayli ruy beradi.
Krbirgalarning kutarilishi va diafragmaning pastga tushishi natijasida kukrak
bushligi kengayadi. Kobirgalar tush suyagiga togaylar bilan birikkan,
umurtkachasiga esa ikki nuktada: kobirga boshi — umurtka tanasiga, kobirga
burtigi umurtkaning yonbosh usimtasiga birikkan.
Nafas chikarish paytida
kobirgalar pastga tushadi; nafas olish paytida esa yukoriga kutarilib, gorizontal
vaziyatni oladi. Bunda tush suyagining pastki kismi oldinga yunaladi, shuning
uchun kukrak kafasining kundalang kesimi ikki yonga
va oldindan orkaga karab
kengayadi.kobirgalararo tashsi muskullar bilan togaylararo muskullarttg kiskarishi
natijasida kobirgalar yukoriga kutariladi. Kobirgalararo tashki muskullar bir
kobirgadan ikkinchisiga orkadan va yukoridan oldinga va pastga karab kiyshik
yunalishda boradi. Kobirgalar aylanish nuktasi ularning umurtka pogonasi bilan
tutashgan bugimlarida joylashgan ikkinchi xil richaglardan iborat. Kobirgalararo
tashki muskullar kiskargan vaktda kobirgalarni bir-biriga yakinlashtirishi kerak
edi, birok muskullar yopishgan joyning pastida
kuch momenti yukoridagisiga
nisbatan kattarok bulgani uchun muskullar kiskarganda kobirgalar kutariladi. Nafas
olish paytida diafragmaning muskul tolalari kiskaradi, natijada diafragma
yassilanib, pastga tushadi; korin bushligidagi organlar pastga, ikki yonga va
oldinga
itariladi; kukrak bushligi ayniksa vertikal yunalishda kengayadi. Turli
nafas muskullarini elektrofiziologik usullar bilan tekshirish bioelektr tebranishlari
(xarakat potensiallari)niig avval diafragmada, keyin esa kobirgalararo muskulda
paydo bulishini kursatdi. Tugilishdan keyingi dastlabki oylarda nafas xarakatlari
asosan diafragmaning kiokarishi xisobiga yuzaga chikadi. SHuning uchun mushuk
bolasining pp.ni kirkish yuli
bilan diafragmasi falajlansa, u ulib koladi. Turli
odamlarning yoshiga va jinsiga, kiyimiga va mexnat sharoitiga karab nafas olish
yo kobirgalararo muskullar xisobiga — sobirga, yoki kukrak bilan nafas olish tipi
— yo bulmasa diafragma xisobiga — diafragma, yoki sorin bilan nafas olish tipi
— yuzaga chikadi. Nafas olish tipi mutlak doimiy bulmay, shu paytdagi sharoitga
moslanishi mumkin. Masalan, odam ancha yuk orkalab ketayotganda kukrak kafasi
28
yuk uchun tayanch bulib xizmat kiladi, shuning uchun xam uni tana muskullari va
kobirgalararo muskullar umurtka pogonasi bilan birgalikda kimirlatmay ushlab
turadi; fakat diafragma xarakatlari tufayli nafas olinadi va chikariladi. Xrmilador
ayollarda diafragmaning
pastga siljishi kiyinlashadi, shuning uchun ularda
kobirgalar bilan nafas olish tipi ustun turadi.
Nafas chikarish mexanizm
Nafas olish paytida nafas muskullari bir kancha kuchlarni: 1)yukoriga
kutariladigan kukrak kafasining ogirligini; 2) kobirga togaylarining elastik
karshiligini; 3) diafragma gumbazi pastga tushganda pastga itariladigan korin
devorlarining karshiligini va korin bushligidagi organlar karshiligini engadi. Nafas
olish fazasi tugab, nafas muskullari bushashgach
xozirgina aytilgan kuchlar
ta’sirida kovirgalar pastga tushadi va diafratma gumbazi picha kutariladi. SHuning
natijasida kukrak kafasining xdjmi kichrayadi. SHunday kilib, nafas chikarish akti
(ekspiratsiya) odatda passiv ravishda, muskul ishtirokidan tashkari ruy beradi. Tez-
tez nafas chikarish paytida (boya aytilgan kuchlarga (bular kukrak kafasining
xdjmini kichraytiradi) kobirgalararo ichki kiyshik muskullarning, orkadagi ichki
tishli muskullarning va korin muskullarining kiskarishi kushiladi. kobirgalararo
ichki muskullar kobirgalararo tashki muskullarning
tolalarnga karama-karshi
yunalgan, ya’ni oldindan va yukoridan orkaga va pastga yunalgan tolalardan
tuzilgan. SHuning uchun bu muskullar kiskarganda kobirgalar pastga tushadi.
Korin muskullari kiskarganda korin bushligidagi organlar va diafragma gumbazi
yukoriga kutariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
