A. Qodiriy nomidagi jijjax davlat pedagogika instituti Tarix fakulteti Tarix o’qitish metodikasi yo’nalishi 302-guruh talabasi Abdurasulov Bahodirning

«Мири ҳақиқат» сўзининг абжад ҳисобидан чиқадиган натижаси ҳижрий 868 йилга тўғри келадики, уни милодийга айлантирсак, 1464 йил бўлади. Демак, «Мири ҳақиқат» лақабига сазовор бўлган Сайид Аҳмад Вали Ўрта Осиёда накшбандия таълимоти тарқалган бир замонда яшаган. Бушайхнинг таважжуҳи кўпроқ Хўжа Аҳмад Яссавий тариқатига қаратилган. Бовужуд, тариқат одоби, зикр тушиш тарзи ва бошҳа қоидалар яссавия йўлида бўлишлиги маълим. Айниқса, самоъга кўп аҳамият берилган. Султон Саййид Аҳмаднинг ўзлари самоъ рақсларидан ҳузурланиб, шогирд-муридларига ҳам буни ўргатганлар. Самоъ пайтида дарвешнинг руҳи осмонларни сайр этади, илоҳий руҳлар билан учрашиб, маърифатдан баҳраманд бўлади, деган экан ул зот.» (Н.Комилов. Руҳи қудсийлардан бири. Тошкент. Ш.Рашидов фонди. 1994 йил.)
Султон Саййид Аҳмад Вали, тахаллуслари Ҳазрати Башир бўлиб ул зот - Ҳазрати Шайхи Бузруквор айтадиларким, “Менинг насаби отам Саййид Неъматиллоҳдирларким, мен шу зоти бобарокотнинг дуолари туфайли дунёга келдим. У зоти бобарокот мани исмимни Сайид Аҳмад қўйганлар. Саййид Аҳмад Валининг падари бўлмиш зот Саййид Неъматиллоҳнинг қандай қилиб «Мирхалуллоҳ»га айланиб қолиши устида бироз фикр юритиб кўришга тўғри келади...
Қадамжодаги масжид биноси Амир Темур томонидан бунёд этилганлиги ҳақидаги афсона остида маълум маънода ҳақиқат бордай... 1409-1449 йилларда Мовароуннаҳрда ҳукмдорлик даврида Мирзо Улуғбек Самарканд хирожининг бир қисмини Китоб тоғларида қўним топган Ҳазрати Баширга - Саййид Неъматиллоҳнинг фарзандига бериб турганлиги, Ҳазрати Баширнинг эса бу маблағларни «Панжакент тарафларда...» масжид қуриш учун сарфлагани тарихдан маълум...
Қурилиши камтарлик ила «Панжакент тарафларда...» деб тилга олинган масжид биноси айнан падар сифатида деб Ҳазрати Башир томонидан эътироф этилган Саййид Неъматиллоҳга бағишлаб унинг қабри жасади топган маскан - Боғи мозорда бунёд этилган бўлиши эҳтимолга яқинроқ. Замонлар ўтиши билан «Саййид Неъматиллоҳ - «Мири халилуллоҳ»нинг «Неъматиллоҳ»и тушиб қолган ва «Саййид Мир Халилуллоҳ» шаклига айланган бўлса эҳтимол!
“Саййид Мир Халилуллох зиёратгоҳи” 2001 йилдахалқнинг хайр-эҳсонлари эвазига қайта таъмирланди, 2003 йилда академик Мирзакарим Норбеков ҳомийлигида хонақоҳ қайта тикланиб обод ва маъмур масканга айлантирилди. Бугунги кунда бу ерга вилоят аҳолисидан ташқари, республикамизнинг Хоразм, Бухоро, Самарқанд, Сирдарё ва Тошкент вилоятларидан кўплаб зиёратчилар ташриф буюради²⁷. Ушбу зиёратгоҳга асосан узоқ йиллар мобайнида фарзандли бўлмаган ва баданига сариқ яра тошган кишилар келиб қурбонлик қилиб турли хил маросимлар ўтказиб кетишади. Фарзандсиз кишилар хонақоҳ ёнидаги булоқ ичидаги тошдан олиб кетишса, яра тошганлар хонақоҳ ташқарисидаги тупроқдан олиб кетишар экан²⁸. Зиёратгоҳ назоратчиси Усмонов Темурнинг ахборот беришича ўзининг етти йиллик кузатишлари натижасида зиёрат амалларидан сўнг 15 нафар инсон фарзандли бўлган бўлса, яна 10 нафарга яқин киши турли касалликлардан халос бўлганлигини бевосита гувоҳи бўлган²⁹.