А. Пирматов, С. Л. Матисмаилов, Қ.Ғ

1.2.
 
Толаларни аралаштириш жараѐни, усуллари ва машиналари. 
 
Тайѐрланаѐтган маҳсулот сифатини оширишга бўлган зарурат 
йигирилаѐтган ипнинг равон, тоза, пишиқ ва эластик бўлишини тақозо 
этмоқда.
Йигирилган ипнинг сифатли бўлиши, технологик жараѐнларнинг 
барқарорлиги фақатгина толалар аралашмаси таркибига боғлиқ бўлмай, 
балки компонентларни аралаштириш жараѐнини оқилона ташкил этишга ҳам 
кўп жиҳатдан боғлиқдир.
Бир ѐки бир неча наьмуналар таркибидаги табиий толалар ўзларининг 
хусусиятлари билан ўзаро фарқ килади. Масалан, битта чигит ѐки кўсакдан 
олинган пахта толалари бир бирларидан ўзининг узунлиги, чизиқий зичлиги, 
пишиқлиги ва бошқа хусусиятлар билан фарқ килади. Битта теридан олинган 
жун толалари нафақат узунликлари билан фарқ қилади, балки тузилиши ҳам 
турли хил бўлади.
Табиатда учрайдиган тола аралашмалари бир хил хусусиятларга эга 
бўлмайди. Лекин бундай табиий аралашмалар билан корхонада олинадиган 
бир нечта компонентлардан иборат бўлган аралашмалар орасидаги фарқ 
жуда катта бўлади. 
Табиий аралашма турли хил толалар нисбатан яхши аралашган бўлади. 
Агар маълум миқдорда пахта толасидан наъмуна олиб уни йигириб олсак, 
олинган ип маълум бир катта бўлмаган бўлакчаларида пахта толалари турли 

---

23 
хил эканлигини кўрсак бўлади, бу эса ўз навбатида табиий аралашмадан 
далолат беради. 
Сунъий аралашмаларда эса бир неча компонентлардан аралашма 
олинади ва бунда толаларнинг юқорида айтиб ўтилганидек равон аралашма 
ҳосил бўлмайди. Хар бир аралашма таркибида компонентлар бўлакча 
сифатида бўлади, бу бўлакчаларда толалар турли хил ўлчамларда бўлади, 
толалар бошқа бир бўлакча толалари билан аралашмайди. Фақатгина хамма 
бўлакчаларни бутунлай алохида толаларга ажратиш йўли билан 
аралаштиришга эришиб бўлади [6].
Агар аралашма фақатгина бўлакчалардан иборат бўлса, улар 
аралашмани ҳосил қиладиган элемент ҳисобланади, агар барча бўлакчалар 
алохида толаларга ажратилган бўлса, аралашма элементи тола ҳисобланади. 
Бу икки холатни бирлаштириб, аралашма таркибидаги элементларни маълум 
бир хажмда равон тақсимланганлигини кўриб чиқса бўлади. Аммо етарли 
титилмаган бўлакчалар мавжуд бўлса, унда аралашма зичлигини хисобга 
олиш керак бўлади, чунки хар бир бўлакча таркибида бошқа бир компонент 
толалари билан аралашмаган битта компонент толалари мавжуд бўлади, унда 
эса бўлакчаларни эмас балки толаларни аралаштириш керак бўлади. 
Юқорида айтиб ўтилган гаплардан аралаштириш билан титиш орасида 
ўзаро боғлиқлиқ мавжуд эканлигини билиб олсак бўлади. Титиш жараѐнида 
бўлакча ўлчамлари кичиклашади, бу эса ўз навбатида аралаштириш жараѐни 
самарали кечишига ѐрдам беради.