A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanidan ma

Biotsenoz tuzilmasi.  Biotsenoz ham xilma-xil tuzilmaga ega. Odatda u tur, fazo va 
ekologik tuzilmalarga bo`lib o`rganiladi. Biotsenozning tur tuzilmasi deyilganda biotsenozdagi 
turlarning xilma-xilligi, miqdori, ularning fenologik holati va hokazolar e`tiborga olinadi. Inson 

---

tomonidan bunyod qilingan bog’, poliz va boshqa ekinzorlarda birgalikda yashayotgan turlar 
yoki tabiiy zonalardagi (tundra, o`rmon, dasht, cho`l va boshqalar) tirik organizmlar jamoasi turli 
biotsenozlarga misol bo`ladi. Bunda biotsenozda qatnashayotgan har bir turning mo`lligi, 
uchrash darajasi, xo`jalik ahamiyati va boshqa qator masalalarga e`tibor beriladi. Son jihatdan 
ortiq va egallangan maydoni jihatidan ko`zga yaqqol tashlangan tur dominant (hukmron) tur 
hisoblanadi. Ammo barcha dominant turlar ham jamoada muhit hosil qilavermaydi. Qaysi tur 
etakchi bo`lsa va boshqa turlar uning ta`sirida yashasa bunday tur edifikator tur deyiladi. 
Edifikator tur shu hududda biotopiing mikroiqlimini belgilaydi. Masalan, archa 
o`rmonida archa, qarag’ay o`rmonida qarag’ay edifikator tur hisoblanadi. Hayvonlar 
koloniyasida ham edifikator turlar bo`ladn. Masalan, sug’urlar yashaydigan koloniyada ular 
qazuvchanligiga ko`ra manzarani va mikroiqlimni belgilaydi va shu sababli edifikator bo`lib 
hisoblanadi. 
Topik aloqalar tufayli biotsenozda konsortsiya vujudga keladi. Konsortsiya deyilganda biron-bir 
tur tanasida (ichida yoki ustida) bir necha xil organizmlarning yashashi tushuniladi. Masalan, 
qarag’ay daraxtining tanasida, shox-shabbalarida va ildizida moxlar, lishayniklar, zamburug’lar 
va bo`g’imoyoqlilarning yashashi konsortsiyaga yaqqol misol bo`ladi. Demak, biotsenoz odatda 
turlar o`rtasidagi trofik va topik aloqalar, munosabatlar asosida vujudga kelgan konsortsiyalardan 
tashkil topgandir.