A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish fanidan ma

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI «QIZIL KITOB»I TO`G’RISIDA.   1979  yilda 
O`zbekiston Fanlar akademiyasining Ilmiy Kengashi O`zbekiston «Qizil kitobi»ni ta`sis etdi. 
1983 yili nashr qilingan «Qizil kitob»ning birinchi jildiga 22 turdagi sutemizuvchilar, 33 tur 
qushlar, 5 tur sudralib yuruvchilar, 5 tur baliqlar kiritilgan edi. «Qizil kitob»da hayvonlar soni va 
uning o`zgarish sabablariga, ayrim turlarning ahvoli va ularning ko`payishiga, muhofaza qilish 
bo`yicha belgilangan hamda mo`ljallangan tadbirlarga alohida e`tibor berilgan. Shuningdek, 
biotexnik tadbirlar, qo`riqlanadigan zonalar va qo`riqxonalar barpo etish, brakon’erlarga qarshi 
kurash, kishilarning ekologik bilimini oshirish taklif etilgan. Respublikamiz «Qizil kitobi»ni har 

---

5 yilda yangilab turish ko`zda tutilgan. «Qizil kitob»ning hayvonot dunyosini o`rganish 
O`zbekiston Fanlar akademiyasining Zoologiya va Parazitologiya instituti zimmasiga 
yuklatilgan. Hozirgi kunda «Qizil kitob»ga kiritilgan ayrim turdagi sutemizuvchilar, qushlar, 
sudralib yuruvchilar va baliqlar alohida nazorat ostidadir. O`zbekiston hayvonot dunyosini 
chuqurroq o`rganish natijasida «Qi-zil kitob»ning keyingi nashriga olimlar qoshiqburun va 
qorabosh qulog’ichni kiritishni tavsiya etishmoqda. O`zbekiston «Qizil kitobi»da faqat umurtqali 
hayvonlar haqida ma`lumotlar keltirilgan. Qayta chop etiladigan «Qizil kitob»da umurtqasiz 
jonivorlar vakillarini ham kiritish maqsadga muvofiqdir. 
O`zbekiston «Qizil kitobi»ning ikkinchi jildya 1984 yilda nashr etildi. Unga davlat 
muhofazasiga olingan yovvoyi holdagi 163 tur o`simlik kiritilgan. Ushbu «Qizil kitob»dagi 
o`simlik turlari Tabiatni muhofaza qilish xalqaro uyushmasi tomonidan ishlab chiqilgan tasnifiga 
binoan 4 toifaga ajratildi. Ular quyidagilardan iborat: 
1. Yo`qolib ketgan yoki yo`qolish arafasidagn turlar. 
2. Yo`qolib borayotgan turlar.  
 3. Noyob turlar (ma`lum kichik maydonlarda o`zigaxos sharoitlarda saqlanib qolgan, tez 
yo`qolib ketishi mumkin bo`lgan va jiddiy nazoratni talab etuvchi turlar).  
 4. Kamayib borayotgan turlar. 
«Qizil kitob»ning yangi nashrida muhofazaga olingan o`simlik turlari soni 400 ga boradi. 
Unda o`simlik har bir turining nomi, qaysi oilaga mansubligi va qisqacha ta`rifi, tarqalishi haqida 
ma`lumotlar keltirilgan, sxematik xaritada ularning o`sish joyi ifodalangan. SHuningdek, ilmiy 
ma`lumotlar asosida ta-biatdagi miqdori va ushbu tur arealining o`zgarish sabablari, tabiiy 
sharoitda ko`payish yo`llari, muhofaza qilish chora-tadbirlari haqida ma`lumotlar bayon etilgan. 
SHunday qilib, «Qizil kitob»ning mohiyati shundaki, u nabotot va hayvonot olamining noyob, 
yo`qolib ketish xavfi ostida turgan turlar haqida ma`lumot beruvchi hujjatdir. Uning vazifasi 
jamoatchilik va . davlat ijroiya muassasalarini tabiat muhofazasi muammosiga jalb etishda va 
turlar genofondini saqlab qolishga ko`maklashishdan iborat. «Qizil kitob» lar Vatanimizda 
o`simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish borasidagi eng muhim xayrli ishlardan biri 
bo`lib hisoblanadi.