A n V a r c h o r iy e V

1 Shacht R. Alienation. London, 1972.
2 Уша асар.

---

kuchi» (1962-y.), «Autsayder izidan» (1965-y.) asarlarida har 
tomonlama tahlil qilindi. Minglab-millionlab ingliz fiiqarolari 
m a’naviyati zaiflashib borayotganligi isbotlab berildi. M a’naviyati 
tanazzulga uchragan bunday kishilarni K.Uilson, M.Xaydegger 
aytgan «autsayderlarga o'xshatadi»1.
Kolin Uilson fikriga muvofiq, autsayder — hammaga o'xshash 
odam, lekin uning qiliqlari, fikrlash madaniyati g'alati. M aqsa­
di, intilishlari boshqalarnikidan mutlaqo farq qiladi. O 'sha g'alati 
kimsa, ya’ni autsayder jamiyatning ustiga chiqib olishga intila­
di, hatto uning sudyasi bo'lishga harakat qiladi.
Uilson individning autsayderga aylanishini m adaniy-m a’naviy 
aspektda ham, psixofizik aspektda ham alohida bir mezon bilan 
ajratib ko'rsatish zarur, deb hisoblaydi. Chunki u yoki bu 
shaxs emansipatsiyasining asosida biron holatning prinsipial ta ’siri 
emas, balki irratsional holatning ta ’siri yotadi, deb tushunti- 
radi.
Kolin Uilson «autsayderlar» m a’naviy qiyofasini ta ’sirlashda 
nemis klassik falsafasining tadqiqotchilaridan biri Osvald Ship- 
ingler (1880—1936-y.) va o 'z vatandoshi Arnold Toynbi (1889— 
1975-y.) qarashlariga asoslanadi. Arnold Toynbi fikrlarini hech 
qanday o'zgarishsiz davom ettiigan K.Uilsonning e’tirof etishicha, 
autsayderlar yashayotgan jamiyat m a’naviy chirigan, tubanlash- 
gan. Shuning uchun bunday jam iyatda yashagan kishiga faqat 
instinktlar turtki beradi. Autsayder yolg'iz, xudbin individ si­
fatida jamiyatga qarshi bir o'zi qo'zg'alon ko'taradi. Lekin in- 
soniyat qo'lga kiritgan sivilizatsiya yo'q bo'lib ketish arafasida 
turganda, uni vayron qilib tashlashga qodir bo'lgan kuchlar 
tayyor bo'lib turgan bir paytda, instinkt o'zini o'zi himoya qila 
olmaydi, xuddi shunday paytda zukko intellektual ong zarur 
bo'ladi. Uilsonning ta ’kidlashicha, ana shunday ong — dindir. 
Faqat universal din eski sivilizatsiya o'rniga yangi sivilizatsiya- 
ning qaror topishini ta ’minlashi mumkin. Shunday qilib, K. 
Uilson dinning zarur ekanligini, uni har tom onlam a boyitish 
lozimligini e ’tirof etadi. Yangi sivilizatsiyani vujudga keltirishda 
eng muhim um id dinda, deb biladi2.
K .U ilsonning ekzistensializm taraqqiyotiga qo'shgan eng 
muhim hissalaridan biri — nemis faylasufi E. Gusserl tom onidan