A n V a r c h o r iy e V

Alisher Navoiy.
Mahbub ul-qulub. Toshkent, 1983, 15—16-betlar.
2 
Alisher Navoiy.
Mahbub ul-qulub. Toshkent, 1983, 96-bet.
3 0 ‘sha asar, 22-bet.

---

Alisher Navoiy asarlarida har tomonlama rivojlangan barkamol 
insonning qiyofasi, uning barkamolligi, orifligini ifodalovchi me- 
zonlar, o'lchovlar haqida ham ajoyib fikr-mulohazalar yuritilgan. 
Uning yozishicha, barkamol insonning eng muhim fazilatlaridan 
biri — xalqparvarlik, vatanparvarlikdir. Yurt tashvishi bilan yashab, 
xalqqa ko'p foyda yetkazgan kishini chinakam xalqparvar odam, 
deb hisoblaydi. Bunday fikr-mulohazalarni A.Navoiyning «Arba’in 
hadis» asarida yaqqol ko‘rishimiz mumkin.
Xalq aro yaxshiroq, deding, kimdur,
Eshitib shubha ayla raf andin.
Yaxshiroq bil ani ulus arokim,
Yetsa ko‘proq uluska naf andin1.
Barkamol insonga xos fazilatlar Alisher Navoiyning mash­
hur qahramoni Farhod obrazida ham ko'rish mumkin. Farhod- 
ning fe’l-atvori, yurish-turishida, faoliyatida, fozil insonga xos 
fazilatlarning barchasi jamuljam edi. Ayniqsa, ilm-u hunar 
o'rganishga chanqoqlik, halol mehnat qilish, axloqiy poklik 
Farhod shaxsini yanada ulug'laydi, shuning uchun ham el-yurt 
Farhodni e’zozlaydi. Shoir Farhodning bunday insoniy fazilat­
larini quyidagicha ta’riflaydi:
Demonkim, ko‘ngli pok-u ko'zi pok,
Tili pok-u, so'zi pok-u o'zi pok.
Munungdek tiynati pokiga loyiq,
Duosin aylabon poki xaloyiq2.
Ba’zi tadqiqotchilar musulmon falsafasida «barkamol inson» 
iborasini, ilk bor tasawuf falsafasining tadqiqotchilaridan biri 
Boyazid Bistomiy ishlatgan, deb xabar beradilar. Boyazid Bis- 
tomiy barkamol inson tushunchasini, Olloh ishqi yo'lida ilohiy 
haqiqatga erishgan orif insonni «al inson al komil», deb atagan 
deya tushuntiradilar. Yana boshqa birovlar, barkamol inson tushun­
chasini birinchi bo'lib, Muhiyiddin Arabiy tadqiq qilgan, deb 
ta’kidlaydilar3.
Alisher Navoiy, shubhasiz, barkamol inson to'g'risidagi 
Boyazid Bistomiy, Muhyiddin Arabiy, Aziziddin Nasafiy qa­
rashlarini rad etmaydi, balki uni har tomonlama rivojlantiradi.
1