A n V a r c h o r iy e V

Intelligensiya tushunchasi ham, arabcha «uqulla» so‘zidan olingan.

---

Abu Ali ibn Sino «Hayy ibn Yaqzon» asarida olamning 
haqiqiy manzarasini bilishda inson aqlining imkoniyatlarini oshi­
rish haqida to'xtalar ekan, bu borada mantiq ilmining aham i- 
yatiga katta baho berdi. Uning fikriga ko‘ra, mantiq olam va 
odam munosabatlarini bilishda inson bisotidagi eng ishonchli 
vosita — «oqar chashma»dir. Unda cho‘milsang va suvidan ich- 
sang — bilimlar dengizida bemalol suzaverasan. Kishining kamo- 
loti, turli badbaxtliklardan xoli bo'lishi ham ilmga, aqlga sado- 
qat ko'rsatishi tufaylidir. Aksincha, inson xulq-atvoriga, xatti- 
harakatiga o'rnashib olgan g'ayriinsoniy illatlar uning umrini 
bekorchi ishlarga sarflaydi.
Abu Ali ibn Sinoning ta ’kidlashicha, aqliy va axloqiy yetuk 
inson mustaqil fikrlash malakasiga ega bo'lm og'i darkor. Musta­
qil fikrlash malakasiga ega bo'lishni xohlagan har bir kishi — 
mantiq, ya’ni farosat ilmini yaxshi o'zlashtirib olishi zarur. 
Alloma yozganidek: «Farosat ilmi foydasi naqd bo'lgan ilm- 
lardandir. Sen bu ilmni bilib olsang, u senga kishilaming o'zaro 
yashirib yurgan fe’l-u atvorlarini bildiradi. Mana shu farosatning 
bildirilishi natijasida o 'z biliming bilan unga bog'lanib qolasan, 
yo undan yuz o'girasan. Farosat ilmi sening o'zingning aslingda 
bor bo'lgan instinktiv yaratilmalaming o'zgartirilmagan tabiat- 
larini ko'z o'ngingga keltirib qo'yadi. Agar senga farosatni tu- 
zatuvchi qo'li tegsa, sen juda o'tkir bo'lib ketasan»1.
M antiqdan boshqa ilmlarni Ibn Sino o'zining «Aqliy bilim ­
lar tasnifi» («Aqsom ul-ulum ul-aqliya») asarida tabiiy va ijti­
moiy, falsafiy ilmlarni esa nazariy va amaliy ilmlarga bo'ladi. 
Falsafaning nazariy qismi uning fikriga ko'ra, uchga: 
1
) quyi 
darajadagi ilm — tabiatshunoslik;