A n V a r c h o r iy e V

1 Корню О. К. Маркс и Ф.Энгельс. Жизнь и деятельность. Перевод с
немецкого. Том 2. М., 1961, 113-bet.
2 Маркс К , Энгельс Ф. Сочинения. 2-е изд. Том 20, 491-bet.
3 Маркс К , Энгельс Ф. Сочинения. 2-е изд. Том 3, 1-bet.

---

fikr yordam ida bajarilgan intellektual ish tushuniladi, balki 
moddiy va m a’naviy farovonlikni yaratish borasida ko‘rsatilgan 
sa’y-harakat yoxud atrofim izni o ‘rab turgan tashqi olam ni 
o'zgartirishga qaratilgan faoliyat, ya’ni tajriba tushuniladi. 
X uddi shu tajrib ad a inson 
0
‘zining haqiqiy b ash arasin i 
ko'rsatadi. B oshqacha aytganda, chinakam iga butun borlig‘i 
va o ‘z qudratini, o ‘z tafakkurining tu rli-tu m an qirralarini 
nam oyon qiladi.
Karl Marks o'zining «Kapital» (1867) asarida kishilar tu r­
mush tarzini ijtimoiy ishlab chiqarish prizmasidan o‘tkazib chu­
qur tahlil qildi va inson — ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning 
asosiy mahsuli, degan xulosaga keldi. Bu xulosa inson to ‘g‘risidagi 
falsafiy fikrlar taraqqiyotiga qo'shilgan muhim hissa edi. Xuddi 
shu asarda «inson tabiati» haqidagi o'tm ish faylasuflari olg'a 
surgan g'oyalar yangi dalillar bilan boyitildi. «Inson tabiati» 
deganda K. Marks individning alohida jinsga xos tirik mavjudot 
ekanligini ifodalovchi biologik, psixologik va ijtimoiy xususiyat- 
laming yig'indisini tushundi.
K.Marksning fikriga ko'ra, «inson tabiati» bevosita tabiat bilan 
bog'liq. Inson — bevosita tabiiy mavjudotdir. U tabiiy mavjudot 
sifatida, xususan, tirik mavjudot sifatida o'zida yashash uchun 
zarur bo'lgan barcha tabiiy, hayotiy kuchlami birlashtirib turadi. 
O'sha kuchlar insonni faoliyat ko'rsatuvchi tabiiy mavjudotga 
aylantiradi1. Shunday bo'lishiga qaramasdan, ijtimoiy munosabat­
lar inson borlig'ini vujudga keltiruvchi asosiy o'q tomirdir. Shu­
ning uchun K. Marks «Feyerbax to'g'risidagi tezislar»da insonning 
mohiyati ijtimoiy munosabatlar yig'indisidan iborat, degan edi. 
Shu asnoda «inson tabiati» va «inson mohiyati» orasiga chegara 
qo'yildi.
«Inson tabiati» insoniy xususiyatlarning juda katta spektrini 
o'ziga qamrab oladi. Marksning tushuntirishicha, egallagan haj- 
mi, qamrab olgan xususiyatlari jihatidan «inson tabiati» tushun­
chasi «inson mohiyati» tushunchasiga qaraganda kengroq, katta- 
roq tushunchadir. Inson mohiyati tushunchasi — inson degan 
tirik zotning eng asosiy, eng umumiy xususiyatlarini o'zida m u- 
jassamlashtiradi.