A n V a r c h o r iy e V

1 Sa’diy Sheroziy, 1189-yilda Sherozda harbiy xizmatchi oilasida tug‘ilgan.
Boshlang‘ich ma’lumotni, asosan, otasidan olgan. 1226-yili Bag‘dodga borib,
Nizomiya madrasasiga o ‘qishga kirgan. Madrasani tugatgach, Eron, Janubiy Ovrupo,
Kichik Osiyo, Arab hamda 0 ‘rta Osiyo, Hindiston va Xitoy mamlakatlari bo‘ylab
safar qiladi. 0 4 tiz yil davomida shaharma-shahar, qishloqma-qishloq kezib, odam­
lar turmush tarzi bilan yaqindan tanishadi. Umrining oxirgi o ‘ttiz yilini ijod
qilish bilan o ‘tkazadi. 1292-yilda Sherozda vafot etadi. Uning inson to ‘g‘risidagi
flkr-mulohazalari: «Sohibnoma», «Guliston», «Bo‘ston», asarlarida bayon etilgan.
«Guliston», «Bo‘ston» asarlari o ‘tmishda Ocrta Osiyo madrasalarida o ‘quv qo‘llanma
sifatida o ‘qitilgan.
2 Qarang: 
Sa’diy Sheroziy
. Guliston, Toshkent. 1968; Sa’diy. Bo‘ston. Toshkent,
1960.

---

Sa’diy Sheroziy insonning barkamolligidan dalolat beruvchi 
alomatlardan biri ehson deb tushunadi. Uning fikriga muvofiq, 
insondagi ehson yetim-esirlami o ‘z panohiga olishda, ularga turli 
iltifotlar ko‘rsatishda, boshqalaming xayrli ishlariga ham dam -u 
hamdard bo'lishda, rizq-ro‘zini o ‘zi topishga qodir bo'lm agan 
nochor va notavonlarga moddiy va m a’naviy yordam ko‘rsatishda 
o‘z ifodasini topadi. Lekin sherozlik shoir ehsonni moddiy omil­
lar bilan baholamaslikni maslahat beradi. Shuningdek, qilingan 
ehsonga oz bo‘lsada minnat aralashsa, u o ‘z qadr-qim m atini 
yo'qotadi1, deydi. Chunki minnat bilan qilingan ehson turgan 
gapki, halol insonga tatimaydi. Birovning zarda bilan bergan 
ne’matini tanovul qilgandan ko‘ra, ochdan o ‘lish, o‘shanday 
boldan ko‘ra, do ‘zaxdan zaqqum daraxti mevasini yeyish afzal- 
roqdir.
Sa’diy Sheroziyning fikriga ko‘ra, inson barkamolligidan 
dalolat beruvchi alomatlardan yana biri — do‘st-u birodarlik 
tuyg‘usidir. D o‘st-u birodarlik tuyg‘usining holati, darajasi, in ­
sonning boshiga biron kulfat tushganda ko'rsatilgan sadoqatda 
yaqqol namoyon bo'ladi. Lekin har bir inson kundalik amaliy 
faoliyatida chinakam d o ‘st-u birodarlik bilan soxta d o ‘st-u biro- 
darlikni farqlay bilishi darkor.
Sa’diy Sheroziy insonning insoniy fazilatlarini shakllanishida 
ijtimoiy muhitning roli, ayniqsa, davlatni boshqarib turgan pod- 
shohlarning odilligi, boshqaruvning insof va diyonatga asoslan- 
ganligi, vaziru amaldorlarning ijtimoiy adolat prinsi plariga sado- 
qati muhim ahamiyatga ega ekanligini qayta-qayta ta ’kidlaydi. 
Chunonchi, shoirning «Bo‘ston» asarida podshoh va uning adolatli 
ishlari tahlil qilingan bo‘lsa, «Guliston» asarida mamlakatni 
boshqarishda insof-u diyonatni qaror toptirish, uning ijtimoiy- 
iqtisodiy rivojlanishini ta ’minlashda, jamiyatni boshqarib turgan 
amaldorlarning hissasi katta ekanligini alohida ta’kidlaydi. Xuddi 
shuning uchun ham, davlatni boshqarib turgan podshoh insof-u 
diyonatli rahbam i noinsof rahbardan ajrata bilishi, ayniqsa, rost 
gapni aytuvchi, sadoqatli, sofdil vazir bilan fitna qo ‘zg‘atuvchi