A n V a r c h o r iy e V

Abu Ali ibn Sino 980-yilda Buxoroning Afshona qishlog‘ida tug‘ildi.
Boshlang‘ich ma’lumotni Buxoroda oldi. 0 ‘n yoshida Qur’oni Karimni yoddan
o ‘qiy boshladi. 0 ‘n uch yoshidan e’tiboran matematika, mantiq, fiqh, falsafa
ilmlari bilan shug‘ullana boshladi. Tibbiyot ilmini mukammal o ‘rgandi va o ‘n olti
yoshida mashhur tabib bo'lib elga tanildi. Qadimgi yunon tabiiy-ilmiy, falsafiy
merosini qunt bilan o ‘rgandi va 1000-yilda Xorazmdagi Ma’mun akademiyasiga
qabul qilindi. Mahmud G ‘aznaviy ta’qibidan qochib, Xorazmni tark etdi va
Xuroson, Eron shaharlarida qochib yurdi. 1019—1021-yillarda Xamadonda vazir
bo‘Idi. 1037-yilda Isfohonda vafot etdi.
2 
Turli ilmiy manbalarda Abu Ali ibn Sinoning 450 dan ortiq asarlari qayd
etilgan bo‘lsa ham, zamonlar o ‘tishi bilan, ulaming ko‘pi yo‘qolib ketgan va
bizgacha faqat 242 tasi yetib kelgan. Shu 242 dan 80 tasi falsafa, ilohiyot va
tasawufga tegishli, 43 tasi tabobatga oid, 19 tasi mantiqqa, 26 tasi ruhshunos-
likka, 23 tasi tabiat ilmiga, 7 tasi falakiyotga, 1 tasi riyoziyotga, 1 tasi musiqaga,
2 tasi kimyoga, 9 tasi odob ilmiga, 4 tasi adabiyotga va 8 tasi boshqa olimlar
bilan bolgan ilmiy yozishmalarga bag‘ishlangan (Qarang: Abu Ali ibn Sino. Tib
qonunlari. Birinchi jild.Toshkent, 1994, 5-bet).

---

lari edilar. Turgan gapki, uning o ‘zi ham ushbu ta ’limotga 
xayrixoh edi.
Ibn Sinoning fikriga asosan, inson tana va jondan tashkil 
topgan. Inson jonini miya boshqarib turadi. Inson boshqa tirik 
mavjudotlar, xususan, o'simlik, hayvon jonidan o'zining fikr 
yuritish qobiliyati bilan tubdan farq qiladi. Inson joni eng oliy, 
eng yetuk jondir. Shuningdek, inson joni boshqa tirik mavjudot­
lar jonidan olamda sodir bo'layotgan o'zgarishlarning mohiya­
tini ilg'ab olish, o'zi amalga oshirayotgan faoliyatni aniq maqsadga 
yo'naltira olish qobiliyatining mavjudligi bilan ham tubdan farq 
qiladi. Inson jonining eng oliy ifodasi aqldir.
B uxorolik m utafakkir olam va odam m unosabatlarini 
o'rganishda aqlning imkoniyatlariga qattiq ishonar, uni mutlaq 
haqiqatni bilishga qodir bo'lgan yagona qudrat, deb bilar edi. 
O'zining aqli kull va uqullar
1
nazariyasida bunday g'oyani har 
tomonlama isbotlashga harakat qildi. Uning tushuntirishicha, olam­
ni yagona vujud — «Aqli kull» boshqaradi. Osmondagi barcha 
jismlar o'sha «Aqli kull»ni harakatga keltiruvchi kuchlardir. Xuddi 
shuning uchun ham Abu Ali ibn Sino o'zining «Risolat at­
tain», «Xayy ibn Yaqzon» asarlarida odamlarni bilim olishga, 
ilm o'rganishga da’vat etadi. Ilohiy va dunyoviy bilimlarni 
o'rganish inson umrini sermazmun qiladi, degan fikrni kun 
tartibiga qo'ydi. Uning e’tirof etishicha, ilm hamma narsadan 
ustun turuvchi ilohiy ne’mat, inson nomini mangulikka muhr- 
lab qo'yuuvchi vositadir.
Abu Ali ibn Sino o'zining «Hayy ibn Yaqzon» qissasida 
inson ruhiy-m a’naviy qiyofasini turli salbiy, g'ayriinsoniy illat- 
lardan tozalashda «Aqli kulbning imkoniyatlari beqiyos ekan­
ligini tushuntirib berdi. Shuningdek, insonning aqliy imkoniyat­
lari bilan olamning haqiqiy manzarasini o'rganish orasida dia- 
lektik aloqadorlik mavjudligiga e’tibom i qaratdi. Lekin ayrim 
hollarda insonni ruhiy-m a’naviy tubanlashishi oldida, xususan, 
inson ongi va faoliyatini nafs degan balo o'z komiga tortib 
ketganda, hatto «Aqli kull» ham yordam ko'rsata olmasligini 
alohida ta ’kidladi.