A n V a r c h o r iy e V

Аль-Фараби.
Социально-этические трактаты. Алма-Ата, 1973.
2 
Abu Nasr Forobiy.
Risolalar (Mas’ul muharrir M.M.Xayrullayev). Toshkent,
1975, 13-bet.

---

Forobiy inson o ‘z taqdirini o'zi o'zgartira olmaydi, degan 
islom dini qoidalariga qarshi borib, inson o ‘z taq d irin i 
o ‘zgartirishi m umkin, degan g‘oyani olg‘a suradi. Xususan, 
insonning baxt-saodatli b o ‘lishi ham o'zining q o 'lid a ekan­
ligini isbotlashga harakat qiladi. Baxt-saodatga erishish yo'llarini 
aniqlab berishga intildi. Uning fikriga ko'ra, inson baxt-sao­
datga erishm og'i uchun, eng aw alo , baxt haqida bilim ga ega 
bo'lm og'i, so'ngra baxtga erishish yo'llari, vositalarini bilm og'i 
darkor. Shuningdek, inson baxt-saodatga erishm og'i uchun, 
insonning insoniy fazilatlari mazmun va mohiyatini ham anglab 
olm og'i zarur. C hunonchi, o 'rta asrning m ashhur insonshu- 
nos allomasining tushuntirishicha, «fazilat» allaqanday mavhum 
tushunchaga emas, balki insonning inson b o'lib kamol topish 
ja ra y o n id ag i am aliy ishlari b ilan o 'lc h a n a d ig a n alo h id a 
m a’naviy-axloqiy xususiyatidir. Fazilat insonning ezgulikka 
erishishi borasidagi xulq-atvori, xatti-harakatlarining ifoda- 
sidir. Forobiyning ta ’kidlashicha, insonni yaxshi, xayrli ishlar 
qilishga, go'zal xulq-atvor sohibi bo'lishga da’vat etuvchi 
m a’naviy-axloqiy xususiyatlar fazilatlar deb ataladi. Insonni 
xunuk xulq-atvor, xatti-harakatlarga d a ’vat etuvchi ishtiyoqlar 
razolat deyiladi. Razolat insondagi kam chiliklar yoki nokas- 
liklarning ifodasidir.
Forobiyning fikriga muvofiq, insonda baxt turli darajalarda 
nam oyon bo'ladi. K asb-hunar sohiblari malakasiga qarab biri 
ikkinchisidan ajralib turganidek, inson baxtliligi darajasi ham
biri ikkinchisidan farq qiladi. Baxtlilik insonning nafaqat kasb- 
h u n ar m alakasi, balki fe’l-atvori bilan ham b o g 'liq b o'ladi. 
Lekin inson tasodifan, osonlik bilan baxt-saodatga erishav- 
erm aydi. B axtli-saodatli b o 'lish uchun inson uzluksiz ilm 
o lis h i, 
tu r li 
k a s b la rn i, 
h u n a r la r n i 
o 'r g a n is h i 
lo z im . 
Shuningdek, o'rganilgan kasblarni, hunarlarni ro'yobga chiqar- 
ish, ya’ni amaliyotga tatbiq etish malakasiga ham ega bo'lishi 
d a rk o r1.
Abu Nasr Forobiyning falsafiy qarashlarida inson farovon- 
ligini ta ’minlash yo'llarini aniqlashga intilish markaziy o'rinni 
egallaydi. Inson farovonligini ta ’minlovchi eng muhim shart —