A n V a r c h o r iy e V

bo'lmas bo'lib, u hech kim tomonidan yaratilmagan. Atomlar
o'ziga turli xossa va xususiyatlarni, ya’ni turli sifatlarni mujas-
samlashtiradi. Insonning sezgi a’zolari sezishga qodir bo'lgan
barcha tirik va o'lik mavjudotlar ana o'sha atomlarning
qo'shiluvidan hosil bo'ladi. Hatto tug'ilish ham, qayta tug'ilish
ham atomlarning qo'shilishi yoki ajralishining natijasidir, degan
g'oyani bayon qiladilar2.
Vaysheshika ta’limotiga ko'ra, o'ziga turli xususiyatlarni, xos-
salarni birlashtirib turgan sifatlar ikki: umumiy va xususiy gu-
ruhlarga bo'linadilar. Har qanday sifatning substansiyasini mod-
diy asos (suv, olov, yer, efir) bilan birga nomoddiy ruh
(atman) ham belgilaydi. Ruh — nomoddiy, cheksiz bo'lib, ikki
xil shaklda namoyon bo'ladi. Chunonchi, birinchi shakli ishvara
bo'lsa, ikkinchi shakli paramatmandir, deb ta’kidlanadi.
Vaysheshika nyaya ta’limoti bilan bevosita bog'liq. Bu ikki
ta’limot biri ikkinchisini to'ldiradi. Nyaya maktabining asoschisi
Akshanada Gotama (Goutama) bo'lib, eramizning boshlarida
yashab, ijod etgan. Nyaya maktabining ijodkorlari insonning bilish
borasidagi faoliyatini tavsiflashga harakat qildilar3.
Ortodoksal oqimning shakllanishiga sezilarli hissa qo'shgan
maktablardan biri yogadir. Yoga diniy-falsafiy maktabiga eramizdan
awalgi taxminan ikkinchi asrda yashagan Patanjali asos solgan.
Г о с т е е в а Е . М .
Ф и л о с о ф и я в а й ш е ш и к и . Т а ш к е н т , 1963.
Q arang: 
Л ы с е н к о В . Г .
“ Ф и л о с о ф и я п р и р о д ы ” в И н д и и : а то м и з м ш к о л ы
в а й ш е ш и к а . М ., 
1986.
3 
Q arang: 
Ч а т т в е р д ж и С .
и 
Д а т т а Д .
В в ед ен и е в и н д и й с к у ю ф и л о с о ф и ю . 
М ., 
1955, 
146—1 9 7 -b e tla r.

---