A n V a r c h o r iy e V

yordam ida o lin g a n b ilim la m in g b ilish jarayonidagi aham iyatiga
yetarli b ah o b erm aydi.
Jordano Bruno Renessans davri antropotsentrizm ning b a’zi qoi-
dalariga gu m on bilan qarardi. Shunday bo'lishiga qaramasdan, R e­
nessans gum anistik a n ’analari haqida, xususan, inson bisotidagi
yaxshilik, ezgulikka intilishni oshirish yo'llari haqida ko'p o'ylar
edi. Brunoning fikriga ko'ra, inson hayotning quliga aylanib qolm as-
ligi, ya’ni faqat o 'zi uchun, o'zin i saqlab qolish uchun yasham as-
ligi, balki hayotda faol pozitsiyada turishi, uni yaxshilik tom on
o'zgartirish uchun fidoyilik qilishi zarur. Haqiqatni inson xuddi
shuning uchun bilishi zarur. Inson diniy m a’noda butun olam ning
kichik bir bo'lagi sifatida abadiy yashashi, o'lmasligi mumkin. Hayot
turli shakllarda, boshqa olamlarda abadiy davom etaveradi.
H aq iq atn i b ilish b orasidagi in s o n fa o llig in i, bu b orad agi
u n in g m e h n a tin i 
B ru no « Q a h r a m o n o n a e n tu z ia z m »
d e y d i.
O 'zin in g «Q ah ram on on a en tu zia zm » asarida en tu zia zm n in g ikki
tip i borligini aniqlab beradi. Z o ta n , birovlar u ch u n u aq lsizlik
borasidagi jo 'sh q in lik b o 'lsa , b osh q a birovlar u ch u n ch in a k am
haqiqatga erish ish u ch u n qilin gan o q ilo n a in tilish ek an ligin i
ta ’kidlaydi. — «O qibatda, b unday od am la r, nafaqat qirol yok i
sudxo'r, balki o 'z ish in in g ustasi va faol kishi sifatida g ap irad i-
lar va harakat q ilad ilar».1
1 
Б р у н о Ж .
О героическом энтузиазме. М., 1953, 52-bet.
94

---

Brunoning inson to‘g‘risidagi qarashlarining asosida yagona 
substansiya to ‘g‘risidagi g‘oya yotadi. Xususan, uning 
ta’kidlashicha, inson tanasi jondan past turadi. Lekin jon o‘zini 
namoyon qilishi uchun unga tananing bo'lishi shart, tananing 
turli shakllarga kirishini ta’minlash uchun jon unga, albatta, 
zarur. Shuning uchun «Qahramonona entuziazm» sof ruhiy his­
siyot, yoki sof ruhiy jo'shqinlik emas. U o'zida inson tanasining 
barcha qobiliyatlarini mujassamlashtiradi. Ruhiy-ma’naviy harorat 
bilan to'ldirilgan o'sha tana tufayli jo'shqinlik chinakam qahra- 
monlik darajasiga ko'tariladi.
Jordano Brunoning falsafiy, tabiiy-ilmiy g'oyalari o'rta asr 
sxolastik dunyoqarashiga qaqshatqich zarba berdi. Uning faqat 
teizm bilan kifoyalanib qolmagan, antropotsentrizm bilan che- 
garalanmagan barqaror panteizmi klassik Renessans an’analari 
doirasidan chiqib ketdi. Xuddi shuning uchun ham Bruno 
ta’limoti yangi tipdagi dunyoqarash sari bosilgan katta qadam, 
yangi zamon qiyofasini oldindan tasawur qilishning yorqin 
namunasi edi. Uning murosasiz, kurashlarga to'la hayoti afsonaga 
aylanib qoldi. Uning hayot yo'li o'zi orzu qilgan «Qahramonona 
entuziazm», hayotda faol pozitsiyada turishning yorqin namuna­
si edi. Bu hech narsadan qo'rqmaydigan va ilohiy muhabbatdan 
boshqacha huzur-halovat oladigan va o'zining hayoti haqida 
mutlaqo o'ylamaydigan entuziazm edi.1