A n V a r c h o r iy e V

mavjudotlar-maxluqotlar va xudolar tabiiy va ijtimoiy muhit
bilan birga yashaydi. Hatto kosmos ichida turgan xudolar ham
odamlarga ta’sir ko'rsatuvchi reallikdir.
Qadimgi Yunon faylasuflari inson bilan boshqa tirik mavjudot-
lar orasida prinsi pial farq bor ekanligiga hech qanday shubha
qilmas edilar. Inson «aqlga ega ijtimoiy hayvon», «siyosiy max-
luq» ekanligini isbotlashga urinish, odamlar turmush tarzi bilan
aql-farosati orasidagi aloqadorlikni e’tirof etish yunon falsafiy
fikrlash madaniyatining jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga qo'shgan
ulkan hissasidan dalolatdir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

II. 0 ‘RTA ASR FALSAFASIDA INSON 
MUAMMOSI
0 ‘rta asr insoniyat bosib o'tgan tarixiy taraqqiyot jarayo-
nining eng uzoq davom etgan bosqichidir. 0 ‘rta asrlarni ilmiy-
falsafiy adabiyotda Rim imperiyasining halokatidan (476-yil)
boshlash urf bo'ldi1. Tabiiyki, bunday chegara shartli edi. Chun­
ki o‘rta asr falsafasi haqida fikr yuritganimizda, eramizning
I—IV asrlaridan boshlab XIV—XV asrlargacha bo'lgan fikrlash
madaniyati tarixi bosib o‘tgan yo‘l haqida gapirish o‘rinli
bo'lardi,2 deb hisoblaymiz.
O'rta asr falsafasining shakllanish jarayoni Yevropada xris-
tian dinining vujudga kelishi va uning tarqalishi bilan bog'liq
bo'lsa, Osiyo, Afrika mamlakatlarida, xususan, O'rta Osiyoda
islom dinining paydo bo'lishi va uning rivojlanishi bilan bevosita
bog'liqdir. Chunonchi, xristian dini eramizning I—II asrlarida
Rim imperiyasining sharqiy viloyatlarida vujudga kelib, O'rta
dengiz atrofi mamlakatlariga keng tarqala boshlagan bo'lsa, is­
lom dini eramizning VI—VII asrlarida Shimoliy Afrikada paydo