A n V a r c h o r iy e V

liqning turli-tuman shakllari o'sha aqlga sig‘maydigan prinsip
bilan bog'liq. Xuddi shu prinsip — absolut borliqdir. Absolyut
borliqning sirini esa, hech kim, hech qachon bila olmaydi.
Chunki u bilib bo‘lmas borliq — Xudodir. Uning izmidan
tashqarida turgan hech narsa yo‘q. Uning o'ziga o'xshash nar-
saning o'zi yo'q.
Plotin imon-e’tiqodli kishilarning katta avlodini shakllanti-
rishni orzu qiladi. Imon-e’tiqodli kishilarni qaror toptirishning
asosiy sharti — ularni ma’naviy yetuk qilib tarbiyalashdir, deb
tushunadi. Shuning uchun ham inson ma’naviyatini boyitishga
e’tibomi qaratadi. Uning e’tirof etishicha, inson o'z ma’naviyatini
har tomonlama boyitsa, o'zining jismida mavjud bo'lgan turli
g'ayritabiiy his-tuyg'ulami jilovlay olsa, bisotidagi ruhiy-ma’naviy
imkoniyatlami ezgulik, yaxshilik tomon boshqarsa, o'sha yakka-
yu yagona bilib bo'lmas borliq — Xudo vasliga yetadi.
Plotinning fikriga ko'ra, insonning yashashdan maqsadi o'sha
«yakka-yu yagona» vujud tomon siljib borishdir. Bunday oli­
janob maqsadga nafsni tiyish, jismoniy ishtiyoqlami chegaralash
vositasi bilan erishiladi. O'sha «yakka-yu yagona» vujudga bir
necha pog'onalar (ierarxiya), zinapoyalar orqali chiqib boriladi.
Chunki, «yakka-yu yagona» vujud koinotning eng yuqori qava-
tida yuksalib turadi. Xuddi shuning uchun ham, Xudo vasliga
yetishga intilish, inson bolasining azaliy orzusi bo'lib qolmog'i
kerak.
Neoplatonizmning so'nggi yirik vakili Prokldir. Proklning
(410—485-y.) fikriga ko'ra olamni ham, odamni ham Xudo
yaratgan. Olamdagi barcha hodisalar, voqealar, hatto insonning
ongi ham, faoliyati ham rivojlanib, bir ko'rinishdan boshqa
ko'rinishga o'tadi. Rivojlanish, taraqqiyotning, sababchisi ham