A n V a r c h o r iy e V

eramizning boshlarida Rimda keng tarqalgan. Stoiklar falsafa
maktabi namoyandalarining qarashlarida ham har tomonlama
1 
А р и с т о т е л ь .
П о л и т и к а . М .,1911, 12-bet.
53
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rivojlantirildi1. Stoiklar falsafa maktabining asoschilari Kitiylik
Zenon (eramizdan awalgi 336—264-y.) va Xrisipp edilar. Ular­
ning fikricha inson ezgulik, baxt-saodatga asoslangan farovon
turmushni yaratmog'i uchun, eng awalo, tashqi olam, ayniq­
sa, siyosat ta’siridan xoli bo‘lmog‘i darkor.
Stoiklarning inson to'g'risidagi fikr-mulohazalarini ellinizm
davrining mashhur faylasufi Epikur (eramizdan awalgi 342—
271-y.)2 qarashlarida ham ko'rish mumkin. U Platonning jon
haqidagi fikrlarini rad etadi. Uning fikricha, jon moddiy tana
bilan bog'liq, tana o'lishi bilan jon ham o'ladi. Inson jon
tufayli sezadi, his qiladi. His qilish, sezishning manbai ham
jondir. Jonning mohiyati tanadagi atomlarning harakati bilan
bog'liq. O'lim tananing yangi, sezgisiz holatidir. Aql ham atom-
lardan tashkil topgan. O'limdan hech qachon qo'rqmaslik darkor.
Chunki, biz bor, o'lim yo'q, o'lim kelgan vaqtda esa biz
bo'lmaymiz. Shuning uchun ham o'lim tiriklar uchun ham,
o'liklar uchun ham mavjud emasdir3. Epikur insonning indi­
vidual xislatlarini o'rganishga e’tiborini qaratadi. Chunki jami­
yatda sodir bo'ladigan barcha ijtimoiy munosabatlar alohida olin­
gan kishining subyektiv xohish-irodasi, foyda ko'rishi va rat­
sional fikr yurita olish qobiliyati bilan bog'liq. Uning tushun­
tirishicha, insonning yashashdan maqsadi — baxt-saodatga eri-
shish, o'sha baxt-saodatdan qoniqish hosil qilishdir. Lekin chi­