A n V a r c h o r iy e V

tirish san’atini mustahkamlashni taqozo etar edi1. Ana shunday
sharoitda natur-falsafiy muammolar o'mini asta-sekin inson va
uning ma’naviyati, xususan, ishontira bilish san’ati muammo-
lari egallay boshladi. Ishontirish mahoratini shakllantirish, tabi-
iyki, ko‘proq bilimga ega bo'lishni, insondan o‘zini chuqurroq
bilishni talab etardi. Inson hayotini boshqarib turgan ongning
o‘zini bilish kun tartibiga qo'yildi. Boshqacha aytganimizda, inson
o‘zini-o‘zi bilishi dolzarbligi bilan birinchi o‘ringa chiqib oldi.
Sofistlarning ko‘zga ko'ringan namoyandalaridan biri Pro-
tagor (eramizdan awalgi 481—411-y.) falsafiy tafakkur tarixida
birinchilardan bo'lib, inson olamdagi jamiki mavjudotlarning
asosiy mezonidir, degan fikrni bayon qildi. Uning e’tirof
etishicha, «inson hamma narsalarning o‘lchovidir: mavjud bo'lib
turganlar uchun mavjuddir, mavjud emaslar uchun mavjud
emasdir»2. Inson uchun yoqimli bo'lgan narsalarning hammasi
yaxshi, nimaki unga azob-uqubat olib kelsa yomondir. Yaxshilik
va yomonlikni baholovchi mezon alohida olingan individdir. Xuddi
shuning uchun ham sofistlar bilish to'g'risidagi fikr-muloha-
zalarining asosiga yakka kishini (individni) qo'yishadi. Yakka kishi-
ning (individning) o'ziga xos fazilatlari, xislatlarini o'rganishni
— bilishning subyekti, deb e’lon qilishadi.
Qadimgi Yunon falsafasida inson borlig'i haqidagi fikr-mu-
lohazalar ummonida Sokrat (Suqrot)ning (eramizdan awalgi
469—399-y.) ulushi beqiyosdir. Sokrat inson muammosini
o'rganish falsafaning asosiy masalasi ekanligini e’tirof etishi
bilan o'z zamondoshlarining falsafiy qarashlaridan ancha ilgari-
1 Античные риторики. Под ред. А.А.Тихо-Годи. М., 1978.
Qarang: 
Платон.