A n t ik d a V r fa L sa fa si

131 С е м у ш к и п A .B . Э м п едок л. - М .: М ысль, 1994. - С . 3 1.
152 Л итология м и р овой ф и л о со ф и и .Т .1 ,Ч .|-С .3 0 1
113

---

moddalar, deb tushunganan. Ular o ‘rtasidagi farq oddiy misol yordam ida 
ifodalab berilsa, anglash qiyin emas. M asalan, oltinning bir bo'lagini ikki 
qism ga b o ‘lsak, ularning har ikki qismi ham oltin b o ‘lib qolaveradi 
(y a’ni qism lar ham sifat jihatidan bir butun bilan bir xil holda saqlanib 
qoladi), shu sababli bu kabi yaxlitlikni o ‘xshash deb aytish m um kin133.
Anaksagorda, A ristotel fikricha, bir-biriga o ‘xshash elem entlar 
shunday jism larki, ular bir-biriga va yaxlit holdagi jism ga o ‘xshash. 
Aesiy A naksagom ing fikrini quyidagicha tushuntiradi: biz bir jinsli 
ovqatni tanovul qilam iz - non va suvni, ular sochni ham. chandirni ham, 
arteriyani ham , m uskullarni, m ushaklam i ham , suyak va tananing boshqa 
a ’zolarini oziqlantiradi ham oziqlantiradi ovqatim izda zarrachalar 
m avjud, ular qonni, m ushakni, suyak va boshqa narsalarni ishlab 
chiqaradi. Bu zarrachalam i faqat aql bilan k o ‘rish mumkin. Ovqatdagi 
ana shu zarrachalam i ular yaratadigan narsalarga o ‘xshatadi va 
gom eom eriyalar 
(o ‘xshash 
qism lar) 
deb 
ataydi 
ham da 
ularni 
m avjudotning boshlang‘ich asosi deb hisoblaydi134.
A naksagor g ‘oyasining umumiy m a’nosi tushunarli. U ana shu 
o ‘xshashlik hodisasidan kelib chiqib, “barcha narsada barcha narsaning 
bir qismi m avjud” degan fikrni ilgari surgan va asoslashga uringan. 
Aynan 
m ana 
shu 
tezisda 
ifodalangan 
g ‘oya 
A naksagom ing 
gom eom eriyalar haqidagi ta ’limoti asosida yotadi. Anaksagor, Em pedakl 
singari, eleyliklar m etafizikasiga qarshi chiqadi. U k o ‘plik (to‘plam )ning 
ham , harakatning ham m avjudligini isbotlaydi. Lekin to ‘rtta fizikaviy 
elem ent va ikkita harakatlantiruvchi kuchni tan olgan Em pedokldan 
farqli o ‘laroq, A naksagor moddiy elem entlam i son-sanoqsiz, cheksiz, 
harakatlantiruvchi kuchni esa, bitta deydi. A naksagor elem entlari - bu 
m oddaning son-sanoqsiz zararchalari. Aristotel “M etafizika” asarining 1- 
kitobi 3-bobida yozadi: “Klazom elik A naksagor aytadiki, boshlang‘ich 
asos son jihatidan cheklanm agan: uning so ‘zlariga qaraganda deyarli 
barcha predm etlar birlashishi va ajralishi y o ‘li bilan vujudga keladilar va 
y o ‘q b o ‘ladilar; aks holda vujudga kelm aydilar ham, y o ‘q b o ‘lm aydilar 
ham , faqat abadiy m avjud b o ‘ladi”135.
A naksagor ta ’lim otining originalligi shundaki, u o ‘zidan avvalgi 
faylasuflam ing boshlang‘ich asos substansiya to ‘g ‘risidagi fikrlarini