|
4 . 3 . Q a y t a i s h l a n g a n m e v a v a s a b z a v o t l a r , u l a r n i n g
a s s o r ti me n ti v a s i fa ti g a q o ‗y i l a d i g a n ta l ab l a r
Meva va sabzavotlarning saqlanish muddatini uzaytirish, bu
mahsulotlarning assortimentini (xilini) ko„paytirish maqsadida ular qayta
ishlanadi: qoqi qilinadi, achitiladi, tuzlanadi, ziravor qo„shib sirkalanadi,
bankali konservalar tayyorlanadi va h.k.
Meva qoqilar. Qoqiga mo„ljallangan mevalar avval sifati va
o„lchamiga qarab, navlarga ajrataladi, yuviladi, agar zarur bo„lsa, tozalab
qirqiladi. Mevalar asralganda, ularning tabiiy rangi va chidamliligini
saqlash uchun ular oltingugurt gaziga tutiladi. shundan keyin ular oftobda
yoki quritgichlarda quritiladi. Quritish vaqtida meva tarkibidagi suvning
ko„p qismi bug„lanib ketadi, buning natijasida qand va kislota kontsentra-
tsiyasi ortadi. Bularning barchasi mikroorganizmlarning rivojlanishini
susaytiradi va meva qoqisining uzoq saqlanishiga imkon beradi. Meva
qoqisining namligi ularning turiga qarab, ko„pi bilan 17 - 24% dan
oshmasligi lozim. Olma qoqi quyidagi turlarga bo„linadi:
-po„sti va o„zagi tozalanib, xalqa-xalqa qilib qirqilgan, oltingugurt
gaziga tutilgan olma;
-tozalanmagan (po„stli va o„zakli) xalqa-xalqa qilib qirqilgan yoki
bo„lakchalarga bo„lingan va oltingugurt gaziga tutilgan olma;
-tozalanmagan, bo„lakchalarga yoki xalqa qilib bo„lingan va
oldindan namakoblangan olma;
-tozalanmagan, xalqasimon qismlarga yoki ikkiga bo„lingan,
oltingugurt gaziga tutilmagan va namakoblanmagan olma;
-ipga tizilgan, tozalanmasdan, qismlarga yoki ikki bo„lingan va
tutun bilan quritilgan olma; turli usullar bilan quritilgan butun yoki qirqib
quritilgan yovvoyi olma.
Oltingugurt gaziga tutilgan va tozalangan olma qoqi oliy va 1-
navlarga, tozalanmagan 1-va 2-navlarga bo„linadi, ipga tizib quritilgan va
yovvoyi olma, qoqi navlarga ajratilmaydi. Navlarga ajratishda rang, ta‟m,
87
hid, shakl, shuningdek, kuygan, maydalangan, kasallangan va hasharot
tekkan qoqining bor-yo„qligi, meva cho„pi, urug„i, barglari kabilar bilan
ifloslangan-ifloslanmaganligi nazarda tutiladi.
Nok qoqi - nokning “Tonkovetka”, “Limonka”, “Ilinka”,
“Bessemyanka” va boshqa navlaridan tayyorlanadi. Nok butunligicha yoki
bo„laklarga bo„lib, tozalangan yoki tozalanmagan holda va o„zagi bilan
quritiladi. Sifatiga qarab,nok qoqi 1-va 2-navlarga bo„linadi. Bunda ham
olma qoqini navlarga bo„lishdagi ko„rsatkichlar asos qilib olinadi.
O‗rik qoqu turshak, bargak va ashtar-pashtakka bo„linadi. Turshak
danagi bilan quritilgan, oldindan oltingugurt gaziga tutilgan va tutilmagan
o„rikdir. O„rikning pomologik naviga qarab, turshak quyidagi turlarga
bo„linadi: Mirsanjeli, Subxani, Isfarak, Xurmoy, Boboi, Qandaki va
Xashaki. Zavodda ishlov berilgan oltingugurt gaziga tutilgan turshak
sifatiga qarab, oliy, 1-va 2-navlarga, oltingugurt gaziga tutilmagan va
zavodda qayta ishlanmagan turshak esa 1-va 2- navlarga bo„linadi.
Bargak danagi olinib, quritilgan o„rikdir. O„rikni tayyorlash va
qayta ishlash usuliga qarab, qirqilgan va yorilgan, oltingugurt gaziga
tutilgan va tutilmagan bo„ladi. Bargak ham xuddi turshak qilinadigan
o„rikning pomologik navidan olinadi. Ashtar-pashtak quritishdan oldin
danagi siqib chiqarilgan o„rikdir. U oltingugurt gaziga tutilgan va
tutilmagan bo„lishi mumkin. Oltingugurt gaziga tutilgan, zavodda ishlov
berilgan ashtar-pashtar va bargak oliy, 1- va 2-navlarga, oltingugurt gaziga
tutilmagan va zavodda ishlov berilmagani esa 1- va 2-navlarga bo„linadi.
Turshak, bargak va ashtar-pashtakni navlarga bo„lishda ularning shakli,
rangi,
yirik-maydaligi,
toza-iflosligi,
zaxalangan-zaxalanmaganligi,
quritilish va bo„linish sifati asos qilib olinadi.
Olxo‗ri qoqi vengerka va olxo„rining mahalliy navlaridan
tayyorlanadi, qora dengiz qirog„oqlaridagi rayonlar va Abxaziyada
etishtiriladigan vengerkadan ajoyib mahsulot - qora olxo„ri (chernosliv)
olinadi. Olxo„ri qoqi sifatiga qarab, 1-va 2-navlarga bo„linadi. Navlarga
ajratishda olxo„rining shakli, rangi, yirik-maydaligi, etining qalin-
yupqaligi, mevaning zaxasi ko„p-ozligi, toza-iflosligi va boshqa
ko„rsatkichlari e‟tiborga olinadi.
88
Mayiz uzumning maxsus quritiladigan, qandi ko„p, urug„siz yoki
urug„i kam uzum navlaridan quritiladi. Rus tilida urug„siz mayiz kishmish,
urug„li mayiz - izyum deb ataladi. Ampelografik
9
navi va ishlov berilish
usuliga qarab, mayiz qo„yidagi turlarga bo„linadi; urug„siz navlar - Sabza,
Bedona, Soyaki, shivirgoni; urug„lik navlar Malaga, Germiyon, Vassarga
va Qora chillaki, Avlon (turli navli uzumlar aralashmasi).
Sifat ko„rsatkichlariga qarab, avlon navidan boshqa mayizlar
navlarga ajratiladi: Sabza, Bedona, Soyaki, shivirgoni, Malaga va
Germiyon-oliy, 1-va 2-navlarga, Vassarga va Qora chillaki 1-va 2-navga
ajratiladi. Navlarga bo„lishda rang, yirik-maydalik, namlik va boshqa
ko„rsatkichlar asos qilib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
