A. N. Samadov, O. S. Jumanov


XIV- BOB. METALL XO‗JALIK TOVARLARI



Download 1,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet174/334
Sana25.04.2020
Hajmi1,9 Mb.
#47194
1   ...   170   171   172   173   174   175   176   177   ...   334
Bog'liq
Tovarlar ekspertizasi darslik

XIV- BOB. METALL XO‗JALIK TOVARLARI  
EKSPERTIZASI
 
 
1 4 . 1 .   M e t a l l s h u n o s l i k   a s o s l a r i  
 
Elementlarning  davriy  tizimidagi  105  elementning  83 tasi  metalldir. 
Ular, asosan, qora va rangli metallar guruhiga bo„linadi. 
Qora  metallar.  Temir  hamda  karbon  qotishmasidan  hosil  bo„lgan 
mahsulotga  qora  metall  deyiladi.  Qotishmalar  tarkibidagi  karbonning 
miqdoriga qarab po„lat (C 2% gacha) va cho„yan  (C 2,0-6,67%) turlariga 
bo„linadi.  Cho„yan  domna  pechlarida  temir  rudasidagi  temir  clementini 
tiklash  yo„li  bilan  olinadi.  Tiklagich  vazifasini  koks  yonishida  hosil 
bo„ladigan karbon bajaradi. Reaksiya quyidagicha o„tadi: 
FeO
7
Fe
2
O•SiO
2
•Al
2
O
3
(magnetit)+CaCO
3
(ohak)+3C(koks)(1600°C 
haroratda)→ Fe
3
C(oq cho„yan) +CaO•SiO
2
•Al
2
O
3
 (shlak)+3CO
2

Ohak  rudaga  aralashib  qolgan  keraksiz  jinslarni  ajratish  uchun 
xizmat  qiladi.  Olingan  cho„yanning  sinig„idagi  rangi  oqish  bo„lganligi 
sababli oq cho„yan deyiladi. Bu cho„yanning tarkibida sementga o„xshash 
qattiq  sementit  (temir  karbidi)  ko„p  bo„lganligidan  juda  tno„rt  bo„ladi  va 
shu  sababli  u  qayta  ishlanib  kulrang  yoki  bolg„alanadigan  cho„yanga 
aylantiriladi.  Oq  cho„yan  eritilib,  sekin  sovitilsa,  undagi  sementit 
parchalanib,  temir  va  yassi  shakldagi  karbonga  aylanadi.  Bunday 
cho„yanning mo„rtligi ancha past bo„lib, siniq joyi kulrang bo„ladi. Undan 
qozon,  pechka,  isitish  radiatorlari  va  dazmolning  tag  qismi  ishlab 
chiqariladi. Oq cho„yan 1200°C  gacha qizdirilib, sekin sovitilsa, sementit 
temir  va  pag„asimon  shakldagi  karbonga  aylanadi.  Bunday  cho„yan 
bolg„alanishda  sinmaydi.  Bunday  cho„yandan  eshik  va  deraza  asboblari, 
gayka kalitlari hamda turli mashina qismlari tayorlanadi. 
Po„lat marten yoki elektr pechlarda oq cho„yan tarkibidagi karbonni 
qisman  kuydirish  yo„li  bilan  olinadi.  Po„lat  to„g„ridan-to„g„ri  lemir 
rudasidan  ham  olinishi  mumkin.  Tarkibidagi  karbon  miqdoriga  qarab 
konstruksion  (C  0,6%  gacha)  va  instrumental  (C  0,6-2,0%)  turlarga 
bo„linadi. Karbon elementi ko„p po„latlar qattiqligi uchun hunarmandchilik 


209 
 
asboblari  (gayka  kalitidan  bo„lak),  xo„jalik  pichoqlari  va  ustaralar  ishlab 
chiqarishda  ishlatiladi.  Qolgan  tovarlar  konstruksion  po„latdan 
tayyorlanadi.  Po„latga  ba‟zi  maxsus  xususiyatlar  berish  maqsadida 
tarkibiga  turli  qo„shimchalar  qo„shiladi  (legirlanadi).  Bunday  po„latlarni 
yetti guruhga bo„lish mumkin: 
1.Zanglamaydigan  po„lat.  Tarkibida  13  yoki  18%  xrom  bor.  Sirtida 
hosil  bo„lgan  oksid  (FeCr)
2
О
3
  qatlami  zanglashdan  saqlaydi.  Qatlam 
qirilsa, buyum zanglaydi. 
2. Issiqlikdan kengayish koeffitsiyenti past bo„lgan po„lat. Tarkibida 
36%  invar  (lot.  o„zgarmas)  yoki  42%  nikel  (platinit)  bor.  Invar  bimetall 
taxtachasi  va  platinit  elektr  lampalarning  shisha  tutqichi  ichidagi  elektrod 
uchun ishlatiladi. 
3. Yuqori qarshilikka ega po„lat. Tarkibida 13% xrom va 4% alumin 
bo„lgan elektr plitalar isitkichi uchun ishlatiladigan fexral kiradi. 
4. Doimiy elastiklik koeffitsiyentiga ega po„lat. Tarkibida 42% xrom, 
8% marganes, 2% titan va 1% alumin bor elinvar (lot. o„zgarmas elastikli) 
kirib, soatning qilsimon prujinasi, kamerton, silfonlar uchun ishlatiladi. 
5.Yumshoq magnitli po„lat. Tarkibiga 2 yoki 4% kremniy qo„shilgan 
transformator  po„lati  bo„lib,  undan  transformator  va  dvigatellar  o„zagi 
yasaladi. 
6. Magnitoelastik  po„lat.  Bular  magnitofon  lentasiga  sepiladigan, 
tarkibida 12% kobalt va 17% molibden, tarkibida 10% alumin, 19% nikel, 
18% kobalt bor alniko deb yuritiladi. 
7.Tezkesar  po„lat.  Tarkibiga  1%  gacha  xrom,  vanadiy  yoki  kremniy 
qo„shilib, hunarmandchilik asboblari tayyorlanadi. 

Download 1,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   170   171   172   173   174   175   176   177   ...   334




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish