A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Rangli metallar.  Elementlarning davriy tizimida 82 ta rangli metall 
bo„lib, uy-ro„zg„or buyumlari ishlab chiqarishda faqat 11 tasi ishlatiladi. 
1.  Alumin.  Toza  alumin  sim,  ko„zgu  va  qog„ozsimon  parda  (folga) 
ishlab  chiqarishda  ishlatiladi.  Boshqa  tovarlar  uchun  ikki  xil  qotishmasi 
ishlatiladi.  Biri  Ams  markali,  tarkibiga  1%  marganes  qo„shilgan  bo„lib. 
ufidan  idish-tovoqlar  tayyorlanadi.  Ikkinchisi  tarkibiga  8%  kremniy 
qo„shilgan  yoki  duralumin  chiqindilaridan  olingan  degrezlik  qotishmasi 
bo„lib,  undan  qozon,  tova,  go„sht  qiymalagich  va  dazmolning  tag  qismi 

---

210 
 
ishtab  chiqariladi.  Duralumin  tarkibida  5%  mis,  1%  magniy,  0,5% 
marganes  va  kremniy  bo„lib,  chiniqtirilganda  pishiqligi  besh  barobar 
oshish xususiyatiga ega. 
2. Mis. U sof holda sim ishlab chiqarishda ishlatilib, boshqa tovarlar 
uchun uning besh xil qotishmasidan foydalaniladi: a) tompak. Tarkibida 4 
yoki 10% rux bor. Bimetall taxtachasi uchun ishlatiladi; b) yarim tompak. 
Tarkibida  15  yoki  20%  rux  bor.  Puflab  chalinadigan  musiqa  asboblarni 
ishlab  chiqariladi;  d)  latun  (jez).  tarkibiga  30,  32  yoki  37%  rux  qo„shib 
olinadi. Samovar va idishtovoqlar tayyorlanadi; e) bronza. Tarkibida 10% 
qalayi  va  3%  kremniy  bo„lib,  undan  haykalchalar  ishlab  chiqarishda 
foydalaniladi.  Tarkibida  5%  alumin  boridan  medal  va  chaqa  tangalar 
tayyorlanadi; f) melxior. Tarkibiga 19% nikel qo„shib olinadi. Idishlar va 
ovqatlanish  anjomlari  uchun  ishlatiladi.  Tarkibida  25%  nikel  bo„lgan 
turidan  tanga  tayyorlanadi.  Tarkibiga  24%  rux  qo„shilgan  qotishma 
neyzilber deyiladi. 
3. Qalay.  Qog„ozsimon  parda  (folga)  ishlab  chiqarishda, 
kavsharlar  tayyorlashda  va  latun  idishlarining  ichini  qoplashda 
ishlatiladi. 
4. Nikel.  Latun  idishlari  va  po„lat  buyumlarining  ustini  qoplash 
uchun,  tarkibiga  20%  xrom  qo„shilgan  elektr  isitkichlari  uchun  nixrom 
simi  va  elektr  lampa  elektrodi  tayyorlanadigan,  tarkibida  5%  marganesli 
qotishmalar sifatida qo„llaniladi. 
5. Rux.  Tom  tunukalari,  tos  va  paqirlarni  qoplashda,  galvan 
elementlari  stakani  va  tarkibiga  46,  52  yoki  64%  mis  qo„shilgan  mis 
buyumlarini  kavsharlashda  ishlatiladigan  qotishma  ishlab  chiqarishda 
ishlatiladi. 
6. Oltin.  Toza  oltin  zarvaraq  qog„ozi  shaklida,  chinni  idishlarni 
bezashda  ishlatiladi.  Zargarlik  buyumlari  uchun  tarkibida  4,2,  25,0,  41,7 
va 62,5% kumush va misi bor qotishmasidan foydalaniladi. 
7. Platina. Brilliant uzuk va ziraklar gardishi uchun va bir tomonlama 
ko„rinadigan ko„zoynaklar shishasini qoplashda ishlatiladi. 
8. Palladiy. Platina bilan birgalikda qotishma sifatida qo„llaniladi. 
9. Osmiy  va  iridiy.  Birgalikda  qotishma  sifatida  oltin  perolar  uchi 

---

211 
 
uchun ishlatiladi. 
10.  Kumush.  Tarkibida  12,5%  mis  bor  qotishma  shaklida  zargarlik 
buyumlari ishlab chiqariladi.