А. М. Туробов самарқанд этноним ва этноойконимлари самарқанд -2002 2 Туробов А. М. Самарқанд этноним ва этноойконимлари. Монография

3. Объектнинг жуғрофий ўрни ва жойлашиш хусу -
сиятини билдирувчи этноойконимлар . Ўзбек тилидаги
паст, қуйи, юқори , ўрта , тожик тилидаги боло, поён

78
сўзлари этнонимлар ҳосил қилишда иштирок этади . Этно-
ойконимлар таркибидаги бу сўзлар баланд ёки пастки
қисмида жойлашиш ўрнини билдиради: Пастболғали, Паст-
буркут, Пастгузар , Пасткисарой, Пасткиқозоқовул , Паст-
болтали, Юқорисарой, Юқоритайлоқ, Юқориқозоқовул ,
Юқориқадам, Поёни гумбаз, Болои гумбаз.
Баъзан бу этноойконимлар миқдор, куч, сифат , даража
жиҳатдан бошқалардан устун турадиган маъносини ҳам
ифодалайди.
Айниқса бу маъно ўрта сўзи иштирок этган этноойко-
нимларда яққол сезилади. Шу жиҳатдан сатҳнинг четлари-
дан марказига томон тенг узоқликда бўлган қисми ,
нуқтаси, марказ , тенг шериклик, тенг фойдаланиш тушун -

чаларини
Пахтачи ,
Пастдарғом
туманларидаги
Ўрта

қишлоғи номи ифодалайди. Икки ёки ортиқ жойларнинг
оралиқ қисми Ўртабозор номида ўз аксини топган . Киши-
лар ёки бир жойдаги нарсалар орасидаги, қуршовидаги ,
даврасидаги жой маъноси асосида Ўртабўз, Ўртабурган ,
Ўртагузар, Ўртатўсин, Ўрташўрча , Ўртақишлоқ номлари
шаклланган.
Ўзига ўхшаш қавмлар орасида ёки қавмлар қаторида
марказий ўринни эгаллаш маъноси Ўртасайдов , Ўрташиқ
этноойконимларида ўз аксини топган . Бу жой номлари тар -
кибидаги сайдов , шиқ туркман уруғларининг номи Челак
туманида Ўртасайдов ва Сайдов қишлоқлари мавжуд . Сай -
дов арабча сўз бўлиб , у ов қилмоқ, тутмоқ, ов ўлжаси ,
моҳир овчи маъноларини ифодалайди. Шу сўз билан
ҳамоҳанг арабча сайёд сўзи бор . У овчи, ов ишлари билан
машғул шахс, хон ҳузуридаги овчи, овчилик , ов ишининг

79
устаси, хоннинг ов ишларини ташкил қилувчи маъносида -
дир. Тожик тилида шу маънода миришкор сўзи ишлатилади
(98:161). Шу касб эгалари маълум бир қавм , уруғни ташкил
қилганлар . Шундан ўзбек уруғлари таркибида сайёд , ми -
ришкор номли уруғлар бор . Ўзбек кенагаслари ва
манғитларнинг шу номдаги уруғлари бор . Туркманларнинг
таркибидаги бу уруғ саяд деб аталади (13:118).
Самарқанд туманидаги Ўрташиқ номи масаласига кел -
сак, унинг таркибидаги шиқ – ших шайх сўзининг
қисқарган шакли деб изоҳлайдилар . Ших – уруғининг ки -
чик бўлими номи бўлиб, у патронимдир . Ўзбек, туркман -
лар таркибида ших -шик -шых уруғи ва шу этноним асосида
шаклланган қишлоқ номлари мавжуд (14:32).
Хуллас , бу хил этноойконимларда яшаш шароити , кас -
би, машғулоти бир хил бўлган уруғлар ҳаёти, қуршови ,
давраси ва ўрни ўз аксини топгандир.