A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

49-rasm. Qora saksovul
Markaziy Osiyo c h o i o ‘rmon xo‘jaliklari har yili katta maydonlarda 
(bir necha ming ga) o ‘rmonlar barpo etib, vodiylar yoni va ekin 
maydonlarini atrofidagi qumlami ushlab, mahkamlash, aholi yashash 
joylarini, sanoat obyektlarini, temir y o ilam i, qishloq xo‘jalik ekinzor- 
larini qumlardan 
himoya qilish ishlarini amalga oshiradi. Bu 
o ‘rmonlarda qora saksovul yetakchi o ‘rinni egallaydi. Qora saksovulni 
yetishtirishning asosiy usuli - tuproqni tayyorlamasdan (ishlov 
bermasdan) uru g iarin i sochma holda ekish yoki qumlarda yo‘l-yo‘l 
qatorlar tortib ekishdan iborat. K o‘chatlami ekish usulidan ham 
foydalaniladi, lekin bulaming hajmi urug‘dan ekishga nisbatan kam.

---

Oq yoki qum saksovuli (H aloxylon persicum Bge) 
Oq saksovul 
tarqalgan (o‘sadigan) hududlar - bu qum barxanlarining nishablik va 
qiyaliklari, baland bo‘lmagan tepaliklar va ayrim joylarda o'rasim on 
chuqurlik va qator orasidagi past joylardir. Bu yerlardagi tuproq turi 
asosan oddiy, qumloq, kulrang-bo‘z, kam gumusli, deyarli sho‘rlan- 
magan yoki kam sho‘rlangan. Oq saksovul massivlari qumliklar 
chegarasidan chiqmaydi. Qalin ekinzorlami tashkil etmasdan, balki orasi 
ochiq holda to‘p-to‘p bo‘lib bir gektar yerda 30-50 ta butalar o ‘sadi. Oq 
saksovul qora saksovulga nisbatan k o ‘p tarqalgan.
Buta yoki 2-3 metr (ba’zida 5-6 m) bo‘yli kichik daraxtcha bo'lib 
o‘sadi, shoxlanishi poya asosidan boshlanadi. Tanasining p o ‘sti oqish 
yoki och kulrang tusda. Shoxlari b o ‘laksimon, quruq, ko‘kish yashil 
rangda. Kuzda och-kulrang tusga kiradi, sovuq urganida esa somon sariq 
rangga o ‘zgaradi. Ya’ni o‘sgan novdalari odatda, achchiq ta ’mli, mayda, 
po‘stsimon, shaffof qirrali bargchalari poyalariga zich taqalgan. Kalta 
novdalarida gullari ayrim joylashgan, och-sariq rangda.
Mevalari-yassi qanotchalar b o ‘lib, diametri 1 sm gacha, 5 ta yarim 
shaffof yelpig‘ichsimon qanotchalari bor, oktabr oyida yetiladi. 
Yog‘ochi kulrang tusda, yonilg‘i sifatida ishlatiladi. Tipik psammofit. 
Y orugiikka 
va 
issiqqa 
o ‘ta 
talabchan. 
Qumli 
cho‘llaming 
qurg‘oqchilikka eng chidamli o ‘simliklardan biri. Qumlarda 1% nisbiy 
namlikda ham o ‘sa oladi. Tez o ‘suvchi o ‘simlik hisoblanadi. Ildiz tizimi 
sizot suvlariga bog‘liq emas. 
Qattiq to'qima bilan qoplangan 
ildizlarining asosiy qismi 2,5 metr chuqurlikda joylashadi, asosiy ildizi 
esa 6 metrgacha yetadi. Oq saksovul butalari o‘zi yashaydigan atrof- 
muhitni o ‘zgartiradi.
Kuchli rivojlangan ildiz tizimi yordamida qumni ushlab qoladi. 
Yozning jazirama issiqlarida yosh (assimilatsion) novdalari (50% gacha) 
tushib ketadi, bu holat o ‘simliklar (butalar) ostidagi qumlaming 
zichlanishini ta’minlaydi. Yildan-yilga to ‘kilgan novdalar y ig ‘ilib, 
tuproqning yangilanishiga sabab b o ‘ladi. Bundan tashqari, butalar 
shamol va quyoshni to‘sib, butalar ostida va atrofida o ‘tsimon 
o ‘simliklaming ko‘payishiga yordam beradi. Bu esa, yaylovlar 
yaratishda muhim ahamiyatga ega. Oq saksovulning tabiiy k o ‘payishi 
qiyin. Ulami um g‘idan ekish bilan ko‘paytirish mumkin.Bu saksovul 
turlaridan tashqari Markaziy Osiyoda