A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

iste’molbop haqiqiy kashtan
(Castanea sativa Mill.) 
nomli turi diqqatga sazovordir. Uning b o ‘yi 30 
m ga, diametri 1,5-2 m ga yetadi, shox-shabbasi keng, yoyiq. Novdalari 
qirrali, avval tukli, yashil-qizgish rangli, so‘ng q in g ir-q izg ish rangga 
kiradi, barglari spiral shaklda joylashadi, kuzda to ‘kilib ketadi. Bandi 
kalta, barg plastinkasi keng lansetsimon, dag‘al, chetlari yirik tishchali, 
patsimon tomirli. Yon bargchalari ingichka, cho‘zinchoq b o iib , tez 
to‘kilib ketadi.
Barglari to iiq yozilib b o igand a (yozning o‘rtalarida may-iyun 
oylarida) gullaydi. Gullari y ig ilib , 35 sm uzunlikda b o ig a n boshoq 
hosil qiladi. Bu boshoqda ham changchi, ham urug‘chi yoki faqat 
changchi gullari rivojlanishi mumkin. Kashtan odatda bir uyli o ‘simlik 
boisada, ikki uyli tuplari ham uchraydi, bu paytda birida faqat changchi, 
ikkinchisidan urug‘chi gullar b o iad i. Kashtanning gullari shamol 
vositasida va hasharotlar yordamida changlanadi. Urug‘chi gullari 1-3 
tadan b o iib , joylashadi. Ular to ‘rt o ‘rama ichida yashirin yotadi, gullash 
paytida esa faqat tumshuqchasi va qisman gulqo‘rg‘oni ko‘rinib turadi. 
Nektarli o ‘simlik.
Mevasi oktabr oyining boshlarida yetiladi va noyabr oyi davomida 
yerga to‘kiladi. Bu vaqtda qattiq tikanli sharsimon o ‘ramasi 4 qismga 
ajraladi. 0 ‘rama ichida 1 tadan 3 tagacha yong‘oq (kashtan) b o ia d i. 
Mevasi yupqa yog‘ochlashgan, dag‘al, jigarrangda, yaltiroq, tub qismida 
rangli d o g i bor. Yong‘og‘i sharsimon, tuxumsimon b o iib , yonidan 
ezik. U ru g i endospermasiz, embrioni oq-sariq rangda, urug‘ pallasi 
seret, plastik moddasi juda ko‘p.
Kashtan yosh vaqtida tez o ‘sadi. Ildizi o ‘q ildiz b o iib , yerga chuqur 
kirib boradi. To‘nkasidan ko‘karadi, ko‘p yil yashaydi, 1000-1500 yillik 
daraxtlari bor. U Kavkazortining g ‘arbiy hududlaridagi o'rmonzorlarda, 
Kichik Osiyoning shimoliy qismida va 0 ‘rta yer dengizi hududlarida 
tarqalgan. Shimoliy Kavkazning tog1 qiyaliklarida, Oqdaryo vodiysida

---

yirik o ‘rmonzorlar hosil qiladi. U nihoyatda yorug‘sevar va issiqsevar 
daraxt.
Kavkazda kashtanning mevasi yig'ib olinadi, qaynatib yoki qovurib 
iste’mol qilinadi. Tarkibida kraxmal va yog‘ moddalari, vitamin ko‘p 
b o ‘lib, juda foydali oziq-ovqat resursi hisoblanadi. Undan konditer 
mahsulotlari tayyorlashda foydalaniladi. Kashtanning ekiladigan navlari 
ju d a ko‘p bo‘lib, ular mevasining yetilish muddati, yirik-maydaligi, 
tarkibidagi qand va kraxmal miqdoriga ko‘ra bir-biridan farq qiladi.
Kashtanning yog‘ochi to ‘q jigarrangda, o ‘zakli b o iib , fizikaviy 
mexanikaviy 
xossalari juda 
yaxshi. 
Undan 
qurilish 
ishlarida, 
duradgorlikda, mebel va bochka yasashda foydalaniladi. Kashtanning 
y o g ‘ochida, po‘stlog‘ida, barglarida va o ‘ramasida ko‘p miqdorda (10- 
16%) oshlovchi va bo‘yoq moddalar bor. Sovuqqa chidamsiz. Kiyevda 
kashtan sovuqdan zararlanadi, lekin 80 yoshli daraxtlari bor.
Kashtanning ikkinchi turi