A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Oddiy grab (Carpinus betulus L.), Sharq grabi
(Carpinus orientalis Mill.), Kavkaz grabi (Carpinus caucasica
Gross.) 
kabi turlari hisoblanadi.
Oddiy grab (Carpinus betulus L.) 
daraxtning bo‘yi 25 m ga yaqin, 
tanasi qirrali, po‘stlog‘i tiniq kul rangda. Shox-shabbasi qalin, 
silindrsimon. Novdasi ingichka, qo‘n g ‘ir rangda, yasmiqchali, kurtaklari 
o‘tkir uchli, b o ‘yi 8 mm, eni 5 mm. Barglari oval shaklda, o ‘tkir uchli, 
bo‘yi 15 sm, eni 5 sm. Yon tomirlari bo‘rtib chiqqan b o iib , bargning 
yuzasi g ‘adir-budir tuzilgan. Mart oyida gullaydi, bu paytda bargi ham 
yoziladi.
Guli shamol vositasida changlanadi. Har yili hosil qiladi. Mevasi 
kuzda - sentabr va oktabrda yetiladi. Yong‘oqchasi oval-tuxumsimon 
b o iib , uch b o ia k li qalin o ‘rama bargli. Yong‘oqchasi qanotchali. 
U ru g i bahorda ekilsa, uni uzoq stratifikatsiya qilish kerak.
Bu grab MDH da - Litva, Latviya, Belorussiya respublikalarida 
hamda 
Ukrainaning 
sharqiy 
hududlarida, 
Poltava viloyati 
va 
Moldaviyada uchraydi. Sumi viloyatida va Donbassda o ‘sadi. U sovuqqa 
chidamli, qisman qurg‘oqchilikka bardosh beradi. Havoning iflosla- 
nishidan zararlanmaydi. Bu daraxtni kesish va unga shakl berish oson 
boiganligidan ko‘kalamzorlashtirish ishlarida katta ahamiyatga ega. 
Kasalliklarga va hasharotlarga chidamli.
Kavkaz grabi (Carpinus caucasica Gross.) 
bo‘yi 25-30 m, 
diametri 1 m li daraxt. Tanasi sershox, keng shox-shabbali. Po‘stlog‘i 
silliq, katta yoshida bo‘yiga yoriladi, kul rangda. Kurtaklari ikki qator, 
o‘tkir uchli, tubi yuraksimon, b o ‘yi 5-12 sm, eni 30-50 mm. Barglari 
yosh vaqtida mayin tukli. Changchi gullari kuchalaga to ‘planib, 
novdalar tubida joylashadi. Urug‘chi gullari ham kuchalaga to ‘planib,

---

novdalaming uchida joylashadi. Mevasining o ‘rama barglari d a g ‘al, 
po‘sti qalin uchburchak shaklda, bo‘yi 2,5-6 sm, o‘rta bo‘lagi uzun 
bo‘lib, uchi yumaloq, cheti tekis yoki tishchali. Yong‘oqchalari m ayda 
boiib, bo‘yi 5-7 mm, eni 4-5 mm, tuxumsimon tuksiz, qovurg‘ali. Bu 
grab urug‘idan ko‘payadi. 0 ‘q va keyin yon ildizlar chiqaradi.
Kavkaz grabi to g ii hududlarda dengiz sathidan 2000 m gacha 
baland b o ig an yerlarda o‘sadi. Soyasevar, qattiq sovuqqa chidamsiz 
daraxt. Unumdor yerlarda yaxshi o ‘sadi. Asosan o ‘rmon-dasht 
mintaqasida, o ‘rmon mintaqasida o ‘sadi. Quruq va botqoq tuproqlarda 
o ‘sa olmaydi. Kavkaz va Qrimdagi o ‘rmonli hududlarda tarqalgan. 
Kichik Osiyoda, Eronda va Turkiyada ham uchraydi. U Ukrainada va 
Markaziy Osiyo respublikalarida qisman ekiladi. Turli kasalliklarga, 
hasharotlar ta’siriga chidamli. Nihoyatda chiroyli daraxt. Uni shaham i 
ko‘kalamzorlashtirish va ihota o ‘rmon qatorlari barpo etish uchun ekish 
tavsiya qilinadi.