A k a d e m I ya r. X. Dushanov y. A. Farfiyev

Qidiruv faoliyati. Huquqbuzar shaxslar odatda o‘zlarining jinoiy 
xatti-harakatlarini yashiradilar, yolg‘on ma’lumotlar beradilar, vaziyatni 
murakkablashtirishga harakat qiladilar. Bunday vaziyatlarda profilaktika 
inspektorlari harakatlari haqiqatni yuzaga chiqarish va qonun ustuvorli-
gini ta’minlashda aniq, keskin, mantiqiy fikrlash, qiyosiy tahlil orqali 
vaziyatning mohiyatiga yetib borish hamda adolat qaror topishga erish 
bilan izohlanadi.  
Shuni unutmaslik kerakki, ichki ishlar organ xodimi har doim va har 
yerda davlat boshqaruv organ xodimi hisoblanadi hamda uning adolatli va 
odil himoyachisidir. Xodim qo‘pollik va dag‘allikka shunday munosabat 
bildirishi va tarbiyasizga tarbiyasizlarcha munosabatda bo‘lishi mumkin 
emas. U har yerda o‘zining xulq-atvori bilan ibrat bo‘lishi,  o‘zining 
ma’naviy va ma’rifiy yetukligi, yuksak siyosiy ongi, madaniyati, yurish 
turishi, kiyinishi, muomalasi, axloq-odobi bilan yosh avlod qalbida 
o‘zlariga nisbatan havas uyg‘otishga intilishi kerak
1
.  
Profilaktik faoliyat bilan shug‘ullanuvchi xodim bevosita unga 
biriktirilgan hududdagi kriminogen vaziyatdan to‘liq xabardor bo‘lishi 
kerak, uning psixologik o‘ziga xosligini inobatga olish orqali oldiga 
qo‘ygan vazifalarni to‘liq amalga oshiradi.  
Hududda ko‘p uchraydigan muhim psixologik tavsiflar qatoriga 
quyidagilarni kiritish mumkin: 
•  aholining huquqiy tartib-qoidalar va qonunga xilof ish qilishga 
munosabati; 
•  huquqni muhofaza qilish organlarining aholi orasidagi obro‘-
e’tibori; 
•  mazkur hududda istiqomat qiladigan aholining milliy, kasbiy-
psixologik va yoshga oid o‘ziga xosligi; 
•  aholining turlicha yashashi va turmush tarzi;  
Profilaktika inspektori shunday ko‘rinishlarni nafaqat chuqur bilib 
qolmay, balki ularning xususiyatlarini hisobga olgan holda faoliyatini 
tashkillashtirishi kerak. 
Ijtimoiy-psixologik ko‘rinishlarga quyidagilar kiradi:  
•  ijtimoiy fikr; 
•  guruhiy kayfiyat; 
                                         
1
  Ўзбекистон  Республикаси  ички  ишлар  идоралари  ходимларининг  касб 
маданияти ҳақида қўлланма. – Т., 2011. – 4-б.
 

---

 198 
•  urf-odat va qadriyatlar; 
•  irim- sirim va taassub; 
•  insonlarning jamoadan tashqari xatti-harakatlari (olomon, vahima, 
sarosima, biror-bir sabab yuzasidan yoki tasodifan yig‘ilgan insonlar 
guruhi); 
•  mish-mish gaplar. 
Shaxsning  ma’naviy shakllanish jarayonida muhitda muayyan salbiy 
ma’naviy omillar mavjud bo‘ladi, ular shaxsni jinoyatga yetaklovchi omil 
bo‘lib xizmat qiladi va bu muayyan hayotiy vaziyat deb hisoblanadi. 
Muayyan hayotiy vaziyat shaxsning qarashlari, xohishlari va odatlari 
bilan bir vaqtda unga ta’sir qiluvchi omillar yig‘indisidir. Hayotiy 
vaziyatlarni kriminogen va kriminogen hisoblanmagan vaziyatlarga ajra-
tish mumkin.