А к а д е м и я а. А. О р т и д о в


бириннидан, нима ишлаб чик;ариш (дандай талабларни  крндириш); иккинчидан



Download 5,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/38
Sana25.09.2022
Hajmi5,95 Mb.
#850206
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   38
Bog'liq
Хуфёна иқтисодиёт. Ортиқов А

бириннидан,
нима ишлаб чик;ариш (дандай талабларни 
крндириш);
иккинчидан,
к;андай ишлаб чик;ариш (дайси ре- 
сурслардан фойдаланиб ва к,андай технология асосида);
15


учинчидан,
кдндай макрадда ишлаб чик;аршн (ким 
учун 
ишлаб 
чик,ариш, 
махрул отдан 
фойдаланиш 
йулларини аник^аш ).
Ш уни алохдда таъкидлаш лозимки, ишлаб чик;а- 
ришнинг кенг маънолиги махрулот яратиш борасидаги 
купьдиррали фаолиятдан келиб чикдци. Бу фаолият на- 
фак,ат махрулотни ишлаб чикариш, балки уни истеъмол - 
чи (шахе, уй хужалиги, корхона)га етказиш йулидаги 
даракатларни х,ам уз ичига олади.
Хар к,андай махрулот ишлаб чик;ариш ва, албатта, ре- 
сурслардан фойдаланиш фак;ат битта макрадга — талаб- 
ни крндиришга хизмат кдлади. Бундай макраддан четга 
чиккан хрлда амалга оширилган ишлаб чик^риш — бе- 
маъниликдир. Талабни крндириш дар цандай жамиятда 
амалга оширилаётган ишлаб чик;ариш фаолиятининг 
мазмуни, охирги нук^асидир.
Макрадига кура, истеъмол иккига: шахеий истеъмол
-
инсонлар 
талабларини 
крндиришга 
ва 
ишлаб 
чикариш талабини кондиришга, яъни ишлаб ч щ ар и ш
ва 
ишлаб 
чикдрувчи 
омилларни 
кенгайтириш, 
купайтириш, инвестиция макрадларида махрулотлардан 
фойдаланишга булинади. Истеъмол турлари ва уни 
крндириш усулларининг дар хиллиги нафак;ат истеъмол 
буюмларини ишлаб чик,ариш, хизмат курсатиш тузилма- 
ларининг турли-туманлигини, балки истеъмолни (уй 
хужалиги, фирмалар ва боцщалар орк,али) ташкил 
к;илиш хусусиятини дам белгилайди. Ах;оли дамда кор- 
хона ва фирмаларнинг эдтиёжини крндириш уларнинг 
даромадлари воситасида амалга оширилади.
Истеъмол нук;таи назаридан махрулотларни щилаб 
чи^аришнинг яна бир куриниши — фойдаланиш муд- 
датларига караб ишлаб чик;аришдир. Махрулотлар узок; 
муддат фойдаланиладиган (кийим-кечак, пойабзал, ав­
томобиль ва шу кабилар) ва к,иск,а муддат фойдаланила­
диган (озик.-овцат махрулотларининг аксарияти, ёр’дам- 
чи материаллар) турларга булинади.
16


Барча махрулотлар бир-бирларининг урнини босиши 
мумкин, яъни улардан фойдаланиш жараёнида мукрбил 
махрулотлар ва бир-бирини тулдирадиган, такр>зо этади- 
ган махсулотлардан фойдаланиш имконияти юзага ке- 
лишини таъкидлаш лозим.
Ишлаб чикарилган бойликлар иктисодиёт субъект- 
ларининг 
иетеъмолига такримлаш 
ва 
айирбошлаш 
орк,али келиб туш ал и.
Такримлаш — ик,тисодий фаолият к,атнашчилари ис­
теъмолига келиб тушадиган махсулотларнинг усули ва 
хджмини 
аниклашдир. 
Такримлашнинг 
жамиятдаги 
ахдмияти 
хдммага 
аён, 
деб 
уйлаймиз. 
Адолатли 
тацсимлаш жамият таракдиётининг му^им омили, адо- 
латсиз такримлаш эса ижтимоий хршатнинг таранглашу- 
вига, купгина лолларда фаолиятнинг тугашига сабаб 
булади. 
Ш унинг 
учун 
булса 
керак, 
такримлаш 
ик^исодий фанларнинг диктат марказида булади.
Такримлаш жараёни: тор (махрулотни такримлаш) ва 
кенг (ишлаб чикариш омиллари ва шарт-шароитини так;- 
симлаш) маъносида тушунилади. Махрулотни такримлаш 
куп 
ж щ атдан 
ишлаб 
чйк,ариш 
омиллари 
ишлаб 
чик,ариш 
субъектлари 
уртасида 
к,андай 
такрим- 
ланганлигига, яъни уларга эгалик тури (куриниши)га 
боглик,- Масалан, акциялар, назорат пакета эгаси, одат- 
да, нафак,ат устун щ тисодай хукутда, балки даромад- 
нинг куп кисмини узлаштириш хукук,ига х,ам эга. И ш ­
лаб чик;ариш омилларига эгалик кдлиш х,амда шунга 
яраша даромад, фойда олиш оддий х,ол булмай, узини 
турли шаклларда намоён этади.
Ишлаб чик,арилган махсулотларнинг бирламчи ва ик- 
киламчи такримланишини бир-биридан фарк, кдлиш 
лозим, яъни ишлаб чи^арилган махрулотни тацсимлаш 
х;амда даромадни кайта такримлаш мавжуд. Даромад 
ик^тисодий фаолиятнинг турли субъектлари: корхона ва 
давлат, ходим ва мулк эгаси, давлат ва м и н та к ^ а р ва 
Хоказолар уртасида такримланади. г Бунш^.-ша'.ижасиДа
17


жуда мураккаб. бир-бирига зид такримлаш ва к,айта 
такримлаш тизими юзага келади. Бу жараёнларни 
макнул даражада ташкшг килиш охир-ок,ибатда ик;ти- 
соднинг самарали усишига, иктисодий тизимда ижти- 
моий адолат урнатилишига олиб келади. Такримлаш ва 
кбайта таксимлашдаги камчиликлар, номутаносиблиютар 
окибатида хуфёна иктисодиёт юзага келади.
Айирбошлаш боскичида ишлаб чщ арилган ижти- 
моий махрулот (курсатилган хизмат, бажарилган иш) 
иктисодий фаолият субъектларига етказилади. Одатда, 
фаолиятни дамда мадсулотни 
айирбошлашни бир- 
биридан фаркдайдилар. Биринчиси меднат жараёнида 
технологик меднат таксимоти (цехда фаолият курса- 
тиш)га асосланган булса, иккинчиси (биринчисидан) 
сифат жидатдан фарк к,илади. Мадсулотларни айирбош­
лаш ижгимоий меднат таксимоти ёки ихтисослашишга 
асосланади. Х озирга иктисодий муносабатлар тизимида 
мехмат таксимотига асосланган айирбошлаш товарларни 
айирбошлаш шаклида намоён булади. Айирбошлаш ж а­
раёнида пул воситачи дисобланади. Мамлакат ичидаги 
дамда халкаро меднат таксимотини, алохдда мамлакат- 
нинг уз иктисоди нуктаи назаридан фойда келтирадиган 
товарларни ишлаб чикаришини бир-биридан фарклаш 
л озим.
Яна шуни таъкидлаш жоизки, ишлаб чикаришда 
иктисодий фаолиятдан то истеъмол килингунгача булган 
х;аракатнинг дар бир боскичига икгисоднинг янги-янги 
субъектлари 
тортилади. 
Бу 
субъектларнинг 
ишлаб 
чикариш, айирбошлаш, такримлаш дамда ажратилган 
бойликларни истеъмол кдлишдаги и ш ти р о ки 4 яхлит 
иктисодий муносабатлар тизимини юзага келтиради.
Истеъмол деч к,ачон тухтамайдиган жараён. Шунинг 
учун дам ишлаб чикариш, такримлаш. айирбошлаш, ис­
теъмол доимий такрорланишда булади. Шу с|бабли 
иктисодиёт тухтовсиз, такрорланувчи, узлуксиз, доира- 
вий айланувчи иктисод булиб намоён булади.


Юк;орида к,айд этилган фикрларни инобатга олиб, бо- 
зор ик,тисодиётига куйидагича таъриф беришимиз мум- 
кин: бозор щ тисодиёти—мулкнинг турли куриниш- 
ларига \амда уларнинг тенг хукукдилигига асосланган 
йкгисодий муносабатлар тизими, эркин тадбиркорлик, 
ахолини товар ва хизматлар билан таъминлаш борасида- 
ги ра^обатдир. Бозор давлат режаси ва директивалари- 
дан фаркди уларок, фак,ат тадбиркорларнинг объектив 
ик^исодий к,изик,иши асосида руёбга чикддиган хужалик 
муносабатлари типидир. Бозор бир хил шароитда иш 
тутадиган, олинган фойдани эркин узлаштирадиган, 
мустак,ил равишда хужалик муносабатлари иштирокчи- 
ларини танлай оладиган, юк;ори мехнат унумдорлиги, 
тежамкорликдан ва тижорат операцияларида юк;ори на- 
тижага эриша оладиганларни назарда тутади.
Бозор 
товар-пул 
муносабатларига асосланган уз 
иктисодий механизмига эга булиши лозим. Унда, уму- 
ман олганда, куйидаги уч элементнинг мавжудлигини 
к,айд этиш мумкин:
1) ишлаб чик,ариш воситалари бозори;
2) истеъмол буюмлари, пуллик хизмат курсатиш бо­
зори;
3) к,имматбахо цогозлар ва ишчи кучи бозори. (Бу ер- 
да шуни таъкидлаш керакки, турли манбаларда эле- 
ментларнинг боищача тартиби берилган булиши мум­
кин. Баъзи муаллифлар шундай элементларни 11-18 та­
га ажратиб, ута дегаллаштириб берган холлар хам уч- 
райди. Бундай деталлаштириш муайян махсус молиявий 
ва ишлаб чик.ариш муаммоларини хал этишга к,аратил*, 
ганлигини инобатга олиб, биз иктисодий ж иноятчилщ
масалаларини куриб чикдшда кул келадиган юкррида
; к,айд этилган уч элемент гурухини к^абул кдламиз). 
Л
Бозор муайян 

Download 5,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   38




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish