A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

 
7.4. Auditor tomonidan aniqlangan firibgarlik xolatlariga auditorning 
munosabati 
Auditorlar mas’uliyati va iste’molchilar kutushlari bilan bog’liq 
firibgarliklarni muhokama qilish.
Firibgarlik tarqalishini e’tiborga olib, auditor faoliyati firibgarlikni aniqlash 
bilan bog’liqligini hisosobga olish lozim. 2010 yil oktyabr oyida Audit sifatining 
markazi (CAG) Moliyaviy firibgarlikni jilovlash va aniqlash – 2 xarakat uchun 
platforma nomli xujjatni nashr qildi. CAG firibgarlik bilan bog’liq mas’ulikni 
tashqi auditorni jamiyatga kiritgan xissasini yaxshilash va auditor kasbiga bo’lgan 
xurmatni oshirish uchun mazkur xujjatni yaratdi. Shu bilan birga CAG fiibgarlikni 
oldini olish va aniqlash faqat tashqi auditorning ishi bo’lmasligini tani oldi. 
Firibgarlikni odini olishda va aniqlashda auditorlik tekshiruvi xisobotini kutgan 
barcha tomonlar katta rol o’ynashi lozimligi qayd qilingan.
CAG ma’ruzasida moliyaviy xisobot jarayonida ishtirok etuvchi shaxslar 
(boshqaruv, audit bo’yicha qo’mita, ichki audit, tashqi audit, tartiblashtiruvchi 
organlar) uchun moliyaviy xisobot tayyorilashda moliyaviy riskni kamaytirish 
bo’yicha uchta yo’l ko’rsatilgan.

---

146 

Mazkur shaxslar tashkilot tepasida kuchli etikaga oid tushuncha xukum 
surishi, bu ma’naviyat korporativ madaniyatga shu jumladan firibgarlik riskini 
boshqarish samarali dasturiga ham kirib borishi kerakligini tan olishi lozim. 

Mazkur shaxslar moliyaviy xisobotni tayyorlash va baholashda 
xolisonalikni kuchaytiruvchi kasbiy tanqidiy yondoshuvni amalga oshirishi lozim.

Mazkur shaxslar moliyaviy xisobotni tayyorlash jarayoniga jalb 
etilganlar o’rtasida kuchli muloqat nixoyatda muhim ekanligini esda tutishi lozim.
Audit standartlari auditorlardan mohirona amalga oshirilgan firibgarliklarni 
aniqlashni talab qilish mumkin emasligi to’g’risidagi tushunchani aks etardi. Shu 
bilan birga jamoachilik
RSAOV
ko’rsatmasida belgilanganidek auditorlar 
quyida ko’rsatilgan ahamiyatli firibgarliklarni aniqlab, ular to’g’risida ma’lumot 
berish kerakligin kutushadi.
Investorlar va jamiyatnining mustaqil auditorlik kompaniyalariga ishonchini 
tiklash
RSAOVning
vazifasidir. Shubha yo’qqi, buxgalteriya bilan bog’liq 
bo’lgan majoralar va auditdagi nomuvoffiqlar jamiitning auditga bo’lgan 
ishonchini ancha susaytirib yubordi. Firibgarlikni aniqlash auditlashtirilgan 
moliyaviy xisobot istemolchilarining oqilona kutishini oqlashdir. Jamiyat 
firibgarlik natijasida moliyaviy ma’lumot jiddiy ravishda o’zgarmaganligini kutadi 
va u nga ishonch bilan qaraydi. Agar mustaqil auditor xech qanday kafolat bermasa 
bunday hisobot jamiiyat uchun o’z ahamiyatini yo’qotadi. 
Auditorlarga iste’molchilar tomonidan yuborilgan xatning mazmuni 
tushunarli: auditorlar firibgarlikni aniqlash uchun mas’liyatni o’z zimmasiga olishi 
va moliyaviy xisobotda ahamiyatli firibgarlik unsurlari yo’q ekanligi to’g’risida 
ishonchga kafolat berishi kerak.
Auditning kasbiy standartlari firibgarlik natijasida yuzaga kelgan jiddiy 
noto’g’riliklarni aniqlavchi auditni rejalashtirish va amalga oshirishni auditordan 
talab qiladi. Bu talabning bir qismi sifatida auditorlar auditni aqliy xujumdan 
boshlashi lozim. Bu xarakat firibgarlik tashkilot faoliyatining qaysi jihatlari bilan 

---

147 
bog’liq ekanligi to’g’risida ma’lumot berishi mumkmin. Auditorolar shuningdek 
Audit bo’yicha qo’mita va firibgarlik riskini boshqarish bo’yicha boshqaruv bilan 
aloqa qilib turishi lozim. Auditor tashkilotning firibgarlikka moyilligiga munosabat 
bildiruvchi auditni rejalashtirishi lozim. Quyidagi boblarda auditning turli 
bosqichlarida sodir bo’lgan firibgarliklarga munosabat bildiruvchi aniq usullarga 
to’htalamiz.