А или заиф болалар шижшш1яси тошкент "у киту вчи" 19S 4

л- . •. 
- 
_ • 
. ■
4 . Б о г о с л о в с к и й В . В . Обшая п с и х о л о г и я . , М ., 1 9 8 1 , 344-^360= 
б е т л а р .
5 . К р у тец ки И В .А . П с и х о л о г и я . , М ., 1 9 8 0 . , 22-4- 235* б е т л а р .

---

15= Б У Л И И . 
АК.ЛИ ЗАИФ БОЛАЛАРНИНГ 
УЗ=УЗЛАРИГА БАХ.0 БЕРИИ! ХУСУСИЯТЛАРИ
Illaxc шаклланишининг а с о с и й о м и лларй д ан бири - а^л и з аи ф
б о л а л а р н и н г у з и м к о н и я т л а р и г а TjFpH Оах,о бериш х и с л п т л а р и н и н г
ш а к л л а н г а н бУлишидир. Бах,олашга к иш илар, н а р с а л а р , х,олатлар жалб 
этилиши мумкин. Уэ-У зини бах,олашда киш ининг Уз 
а л о ц а л а р и н и , х,а- 
р а к а т л а р и н и , е и ф а т л а р и н и , ц илгаи и ш ларин и, ютуцларини бах,олаш 
т у ш у н ил ад и . Уз- Уэини бах,олашнипг шаклланиши а т р о ф д а г и л а р н и н г б а -
х,олашлари, Уз ф а о л и я т н а ти ж ал ар и н и кУришлари н атиж асид а а м а л г а
ошиб б о р а д и . У ^у в ч и л ар д а У з-У зл ар и ни бах,олашлари турли т о пш ириц - 
л ар н и бажариш ж а р а ё н л а р и д а
т у п лап и б б о р а д и . Уц увч илард а У з - У з -
л а р и н и
ба^ олаш нинг шаклланишида б о л а л а р иш ф а о л и я т и н и н г н а т и ж а ­
ларини бах,олаб борувчи У ц и тув чин ин г р оли жуда к а т т а . Ацли з аи ф
б о л а л а р д а у з л а р и н и а н г л а ш л а р и бирм унча п а с а й г а н л и г и с а б а б л и ,
иш н атиж аларин и х,ам бирмунча н о т у г р и б а х ,о л а й д и л а р . Шунинг о ^ и б а -
ти д а
уз 
ф а о л и я т л а р и н и т у г р и т а ^ л и л ц и л а о л м а й д и л а р . Б у л а р н и н г
б а р ч а с и ацли з аи ф б о л а л а р д а У з - У з л а р и г а б а ^ о беришнинг у з и г а
х о с шаклланишига олиб к е л а д и . Махсус текширишлар н а т и ж а с и д а ё р д а м ­
чи м а к т а б л а р н и н г турли си ифларид а б о л а л а р н и н г у з - у з л а р и н и бах ,о - 
лашлари ^ а ц и д а г и м а ъ л у м с т л а р о л и н г а н . Кичик синф ларда У з - У з л а р и -
г а бах,о 
^уииш б а ъ з а н п а с т , б а ъ з а н э с а в ц о р и б у л а р э к а н . Урта 
с и н ф л а р д а г и У э - У з л а р и г а б а ^ о беришлари б и рм ун ча у з и м к о н и я т л а р и ­
г а 'т У г р и к е л а р э к а н . Пцори си н ф ларда э с а , у з - у з л а р и г а бах,о бериш 
н и с б а т а н юцори б у л а р э к а н . Кичик с и н ф л а р д а г и ^ з и м к о н и я т л а р и г а
тУ гри бах,о б е р м а с ^ и к н и н г с а б а б и , б и р и н ч и д а н ш ахен ин г ш а к л л а н м а -
г а н л и г и , ф а о л и я т м а ц е а д л а р и н и ту ш у н м а с л и к, мех,нат н а тиж ал ар и н и
тУгри тах,лил цила о л м а с л и к л а р и д и р . Юцори с и н ф л а р д а г и Уз и м кон и ­
я т л а р и г а юцори ба)\о бериш н инг асосиИ с а б а б и , у з л а р и д а г и н у ^ с о н -
ни камайтириш ва у з и м к о н и ятл ар и ни тУгри бах,олай о л м а е л и к д и р .
Уз ф а о л и я т н а т и ж а л а р и г а юцори ёки н о т у р р и бах,о беришлари у л а р
ф а о л и я т н а т и ж а л а р и г а а т р о ф д а г и л а р н и н г а к е а р и я т п а с т бах,о ^уй иш - 
л а р и г а а к с т а ъ с и р и д и р . Н у^сонли б о л а л а р д а
нуцеон м азм уни га. к у р а
Уз и м к о н и я т л а р и г а ю^ори ва п а с т бах,о бериш х о с д и р . Г^Узгалиш ва 
тормозланиш ж ар аёнл ар и би рмунча т у р г у н б у л г а н о л и г о ф р е н л а р д а . 
т а ъ л и м - т а р б и я ж а р а ё н л а р и д а у з и м к о н и я т л а р и г а тУгри бах,о бориш 
х,олларини куриш мумкин. Хиссий ж и ^ а т д а н б и рм ун ча " к а м б а г а л " б у л -
г а н Ь а ^ л и заи ф б о л а л а р д а х,ар ц а н д ай м у р а к к а б л и к д а г и топш ири цлар

---

б илан у л а р д а г и н о т у г р и т а с а в в у р л а р и н и т ^ г р и л а ш к;ийин. Шунинг 
ок,ибатида ацли заи ф б о л а л а р $>э ф а о л и я т л а р и н и
t
J
fph
реж алаш тир а 
о л м а й д и л а р , ф а о л и я т н атиж аларини к}?ра б и л м а й д и л а р . Умуман бах,о 1 
ва ^ з - У э и н и бах,олаш ак^ли заи ф бола ш ахсининг т у з и л и и ш д а ' э н г
а с о с и й цисмни таш кил э т а д и .
JI.И.Бож ов ич м а ъ л у м о т л а р и г а к ? р а , т ^ г р и ишкллан ган у з - ? з и г а
бах,о бериы шахе шаклланишйнинг е т а к ч и ом и ллари д ан б и р и д и р . Шу 
с а б а б л и , ёрдам чи м а к т а б $к;итувчилари бу м у а ш о г а оид б о л а л а р н и н г
п с и х о л о г и к х у с у с и я т л а р и н и билишлари т а л а б э т т а д и . Уз и м к о н и я т -
л а р и г а T^Fpn бах,о бериш к а т т а л а р т о м ш и д а н а м а л г а оширилиб б о р и -
л а д и . А га р д а а ^ л и заи ф бо л а ^ з ф а о л и я т л а р и н и т ^ р и тах,лил ц и л а
о л м а с а л а р , а т р о ф д а н у н и н г ф а о л и я т н а т и ж а л а р и г а ц у й и л га н бах,о лар 
сал б и й йуналиш к а с б э т а д и . А га р д а бола о и л а д а капрон; ижобий 
бах,олар олиб юрган б ,? л с а , бу 
0
'
0
л
1
лар м а к т а б г а к е л г а ч , б и р о р
с а л б и й бах,о олишлари у л а р у а к,атор н о т у г р и хулн, х и с л а т л а р и н и н г
шаклванишига олиб к е л а д и . Б у б о л а л а р т е з xai-a б ^ л а д и г а н , й и г л о -
fyi, ц а р с а р б З л и б - ц о л в д и л а р . А г а р д а бун дай салби й хулц ш акллари
у з о к ,р о ^
с а ц л а н с а , б у л а р ш ахснин г т у р г у н с и ф а т л а р и г а а й л а н и б
к,олади. Нормал б о л а л а р г а оид б у л г а н б у н д а й маълум отлар а д л и заи ф
б о л а л а р н и н г ц а т о р х у с у с и я т л а р и н и тушуиишга ёрдам б е р а д и . Ак,ли 
з аи ф б о л а ^али м а к т а б г а б о р ы а с д а н , о и л а д а $ з и м к о н и я т л а р и г а н и с ­
б а т а н юк,ори бах,о о л г а н л а р . О т а - о н а л а р х,ам б о л а л а р и н и н г о з п ш а
ютуцлариии х,ам юцори бах,олаи;иб, м ак,таш ган. Б о л а л а р н и н г б о г ч а ,
м а к т а б г а кел'ишлари б и л а н к^атор к ^ н г и л с и з воц(?лар б о ш ла н г а н . 
Ч у н ки , Ooлaiiинг о и л а д а о л г а н "юцори" бах,олари знди у ч р а м а и д и . 
Б о л а л а р $ з и м к о н и я т л а р и г а яраша бах(о о л а д и л а р . С о д д а , лекин кир м е т о д и к а б и л а н Д Е -Г р ееф е д е б и л д а р а ж а д а г и олигофрен б о л а - . 
л а р н и н г у з - ^ з л а р и г а бах,о беришларини т е к ш и р г а н . У б о л а л а р г а у ч -
та а й л а н а к ? р с а т и б ; д о с к а д а шу а и л а н а л а р д а н п а с т г а р^араб ч и з и ц -
ч а чизишни с у р а г а н . Б о л а л а р г а биринчи а й л а н а шартли т а р з д а У ц и -
т у в ч и , и ккинчи а й л а н а б о л а н и н г У р т о г и , учинчи а й л а н а б о л а н и н г
Узи д е б тушунча б е р г а н . Т е к ш и р и л а ё т га н б о л а л а р ю^оридаги " а й - .
л а н а л а р н и н г " ц ай с и бирини а ^ л л и деб с а н а с а л а р у ш а 'а й л а и а д а н
п а с т г а ц а р а б у з у н р о ц ч и з и ц ч а чизиш ни, У р т а р о ц ацлли а й л а н а г а
У р т а ч а у з у н л и к д а г и ч и з и ц ч а чизишни ва них(о я т а ^ л с и з а й л а н а г а
lyici^a ч и зи !' чизишни с У р а г а н . Т а б и и й к и , а ^ л и заиф бо л а э н г

---

у з у н ч и зи ц ч ан и У зи н ин г а й л а н а с и д а н п а с т г а ц а р а б ч и з г а н . Б ундай 
а ц ли заиф б о л а л а р н и н г у з л а р и г а ю^ори бах,о ^уиишларини Л.С,.Ви­
г о т с к и й муаллиф номи билан аташни т а к лиф э т г а н . Муаллиф Д е - Г р е -
е ф е н и н г
1
\у й и д а г и ац ли заиф б о л а л а р х,ак;идаги х у л о с а с и би лан к е -
л и и а д и . Ацли заиф б о л а л а р д а г и Уз и й к о н и я т л а р и г а юцори бах,о бери ши- 
н и н г с а б а б и , у л а р д а г и умумий ац ли й т а р а э д и ё т н и н г б у з и л 'г а н л и г и -
д и р . В и го тс к ий муаллиф фикрлари ни т у л д и р и б , а ц ли заиф б о л а л а р д а ­
ги у з л а р и г а юцори бах,о беришлари ч-ац атги н а ацлиП етиишовчилик 
б ули б ц о л м а с д а н , б ал к и яна бу б о л а л а р учун бах,о у л а р н и п г х,иссий 
к а м ч и л и к л а р и н и н г ёрц ин к у р с а т к и ч и д и р . Б а л к и бошца яна бир о р
м е х а н и зм борд ир д е б таъг.идлай ди м у ал л и ф . Б а л к и , У зл п р и га юцори 
бох,о бериш х,оллари у л а р г а а т р о ф д а г и л а р н и н г ц У л с т г а н п а с т б а х ,о л а -
р и г а ж авоб ан к У р с а т а ё т г а н с о х т а к о м п е н с а ц и я цилиш х а р а к т е р о л о -
г и к и а х,сулид ир. Д е - Г р е е ф с н и н г у з и г а хос к а м ч и л и ги шундпки, у н и н г
ф и к р и ч а , а^ли заиф б о л а л а р у з л а р и н и к о м ч и л и к с и з д с б х,и соблайди- 
л а р ва шунинг о р ц а с и д а Уз кам ч и л и кл ар и ии йУцотишга и н т и л м а й д и л а р . 
В и г о т с к и й б е в о с и т а шу комчиликни ацли заиф б о л а л а р н и н г сези ш лари
о р ц а с и д а , бу б о л а л а р шу к а м ч и л и к л а р ш ш г Урнини тУлдириш м а ц с а д и -
д а , у з л а р и г а юк^ори бах,о б е р а д и л п р . Тек.;и р и ш л ар ш ш г к у р с а т и ш и ч а , 
ё р д а м ч и м а к т а б
2* сипф У ц увч и лари и и н г у э и м к о н и я т л а р и г а бах,о 
б е р и ш л а р и , шу 
с и н ф
о ш а в и й м а к т а б У ц у в ч и л а р и н и н г бах,олар идан
би рмунча у с т у н э к а н . Бу ф арц 4 - 6 с и н у л а р д а бирмунча п а с а й и б б о -
р а р э к а н . 8 синфга к е л и б э с а , яна ац ли з аи ф б о л а л а р н и н г Уз 
ч к о -
н и я т п ь р и г а бах,о беришлари ор тиб б о р а р у к а й . Б у н а т и ж а л а р В и г о т г -
осий н а з а р и я с и буй ича тушуитириб берилиши мум кир. Боштонгич синф 
б о л а л а р и аффект н а т и ж а с и д а У з л а р и г а ю;^>ри бах,о б е р с а л а р , бу бах,о- 
лар с е к и н - а с т а б о л а л а р у л г а й г а н сари к а м а й и б б о р а д и . Ш^ори 
си н ф л а р д а г и у з л а р и г а юцори бах,о бериш э с а , с о х т а к о м п е н с а ц и я
цилии н а т и н а с и б у л с а а я а б э м а с . Айрим ац ли з аи ф б о л а л а р н и н г
б а ^ о л а р г а н и с б а т а н т у р л и хил м у н о с а б а т л а р и , бу б о л а л а р г а бах,олаш 
ж а р а ё н и н и н г Узи, и а з о р а т цилиш х,оилари с а л б и й т а ъ с и р э т а д и . Шу 
м а с а л а г а оид Б .И .П и н с к и й н и н г м а х с у с таж риб а ишлари б о р . Муаллиф- 
н и н г т а ъ к и д л а ш и ч а , "бах,олаш х ,о л ати" д аг и б а ж а р и л г а н и и л а р н и н г
н ат и ж а л а р и бирмунча с и ф а т с и з б у л ар э к а н . х а т т о , бу к аб и к а м ч я л и к -
лар нормал б о л а л а р д а х,ам у ч р а й д и . Маълум б у ли ш и ча, ац ли заи ф . 
б о л а л а р н а з о р а т о с т и д а и ш л аган л ар ид а х а т о л и к л а р сони о р т а р э к а н .
Аммо, иш т е з л и г и У з г а р и а с э к а н . Л екин , попмал б о л а л а р г а н и с б а т а н
ацт \
заиф б о л а л а р д а бах,олаш ж а р а 'ч ш д а и м а н ф а а т д о р л и к х,ислари

---

п о
б ирмунча кам б у л а д и . Шу с а б а б л и , ацли заиф б о л а л а р иш н а т и ж а л а -
рини бах,олаш, в а ц т л а р и д а ди фферен ц иац иялаш ган х,олда ёндашиш 
т а л а б э т и л а д и . Ацлий н у ц с о н чуцурлашган с а р и , у з л а р и г а б а ^ о б е -
риш ор ти б бориш х у с у с и я т и г а э г а булиб бо рар э к а н .
Шахе й у н а л г а н л и г и н и н г бир томони у з л а р и г а бах,о беришдир. 
А г а р д а
aiyinti нуцеон ли б о л а л а р г а мое б у л н а г а н х,олда юк,ори бах,о 
ц у й и л с а , ун и н г У з и г а х ос с а л б и й о ц и б а т л а р и беляши мумки н. М еъёри- 
д а и о р т и к ч а у з л а р и г а ишониш, т а н ц и д с и з л и к , я л ц о в л и к , худб ин лик 
шулар ж у м л а с ид а нд и р . А^ли заи ф б о л а л а р г а бах,онииг п а с а й т и р и б
1
$ -
йилиши н ат и ж а с и д а >^ам б а ъ з и салбий х и с л а т л а р к е л и б чи цар э к а н .
Б унин г о ц и б а т и д а Уз к у ч л а р и г а и ш о н ч еи зл ик, т а ш а б б у с с и з л и к , Узи 
б и л а н Узи Уралашиб цолиш х,оллари к У з г а т а ш л а н а д и . А й н и ^ с а , н о т у г -
ри бах,о ацли заи ф б о л а л а р ш а х еи га сал б и й т а ъ с и р э т а д и . Б у п и н г
ок;и батида куйиниш, а т р о ^ д а г и л а р б и л а н н у о м а л а с и д а н цони^м аслик 
х ,олатлари
юз 
б е р а д и .
А*.Штройма0ер т а ъ к и д л а ш и ч а , ацли зеиф б о л а л а р у з л а р и г а ю^ори 
бах(о беришиб, б а ъ з а н нормал б о л а л а р б а к а р и ш г а и к к и л а н г а н н а р с а л а р ­
ни б а к а р и ш г а уриниб к У р а д и л а р . Л . В . З а н к о в н и н г 1963 ва Б . В . З е Я г а р - ,
н и к н и н г 1971 й и л л а р д а у т к а з г а н тажриба ишларининг и с б о т э т и ш и ч а , 
а ц ли заи ф б о л а л а р д а у з л а р и г а бах,о бериш с е к и н ш аклланар э к а н .