A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

2. Arbitrajga murojaat. AQSH shimol va janub o‘rtasida urush hali davom etayotgan bir vaqtda Britaniyada qurollantirilgan Alabama kemasi tomonidan amalga oshirilgan harbiy harakatlar natijasida yetkazilgan zararni qoplash bo‘yicha Britaniyaga talab bilan chiqadi. Zararni qoplash bo‘yicha muammo ikki davlat o‘rtasida bir necha yillar mobaynida muhokama qilinadi. Biroq hech qanday natijaga erishilmagach, ikki mamlakat ham mazkur nizoni Vashington konvensiyasi bo‘yicha arbitrajda hal qilish haqidagi arbitraj kelishuviga rozilik beradilar.
Mazkur konvensiyaga ko‘ra arbitraj (Arbitraj sudi AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Shvetsiya, Braziliya tomonidan ko‘rsatilgan bir nafar nomzod sudyalardan tashkil topgan) konvensiya ishtirokchilari tomonidan mazkur holatda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan uch qoida (Vashington 3 qoidasi) hamda ular bilan kolliziyaga bormaydigan xalqaro huquq prinsiplarini qo‘llashi mumkin edi (6-modda).
Yuqoridagi uch qoidaga to‘xtaladigan bo‘lsak, birinchi qoidaga ko‘ra betaraf bo‘lgan hukumat, o‘z davlati va u bilan tinchlik aloqalarida bo‘lgan boshqa mamlakatga nisbatan urush harakatlarini olib borishi mumkin bo‘lgan istakni o‘zida mujassam etuvchi deb hisoblash uchun yetarli darajada mantiqiy asoslarga ega bo‘lgan kemalar haqida yurisdiksiya doirasida qurollanishi yoki harbiy tayyorgarlik ko‘rishi hamda yurisdiksiyadan tashqariga chiqib ketishining oldini olish uchun o‘zaro mas’uliyatda (due diligence) bo‘lishi lozimligi belgilanadi.
Ikkinchi qoida esa betaraf bo‘lgan mamlakat hukumati dengiz qo‘shinlarini tuzish hududi sifatida yoki harbiy qurollarni yangilash, takomillashtirish, shuningdek harbiy qo‘shinni yig‘ish uchun portlar hamda suvli hududlaridan foydalanishga ruxsat berishi yoki unga nisbatan sukut saqlashi taqiqlanar edi.
Va nihoyat, uchinchi qoidada betaraf bo‘lgan mamlakat hukumati mazkur majburiyatlarni bajarmaslikning oldini olish maqsadida portlar hamda suvli hududlarida o‘z yurisdiksiyasiga kiruvchi barcha shaxslarga nisbatan o‘zaro mas’uliyatda bo‘lishi lozimligi belgilanadi.