A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Sharh

1. 
   Xalqaro noqonuniy harakatlar xalqaro javobgarlikni yuzaga keltirish omillari
   

BMTning Xalqaro huquq komissiyasi (International Law Comission) tomonidan 2001-yilda tuzilgan “Davlatlarning javobgarligi to‘g‘risida”gi qoidalari (ushbu qoidalar hali konvensiya sifatida qabul qilinmagan) muhim manba sifatida xalqaro odat huquqi qoidalariga asoslangan holda, davlatlarning javobgarlik masalalarini kodifikatsiyalashtirgan. Biz ko‘rib chiqayotgan nizoda ham, sud yuqoridagi qoidalarni o‘z ichiga olgan xalqaro odat huquqi normalariga tayangan. Xalqaro huquq komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan qoidalarda xalqaro huquq qoidalarini buzish natijasida davlat javobgarligining belgilanishi uchun ikki omilning mavjud bo‘lishi talab etiladi. Bular: xalqaro huquqiy majburiyatlarga zid harakatlarni amalga oshirish hamda bu harakatlar davlatga tegishli ekanligidir (qoidalar, 2-modda). Mazkur ishda ham sud yuqoridagi ikki omilga e’tibor qaratmoqda. Odatda, davlatga tegishli harakatlar deb uning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi yoki sud organlari tomonidan amalga oshirilgan harakatlar tushuniladi. Shuningdek, boshqaruv vakolatini o‘zida jamlovchi subyektning harakatlarini ham yuqoridagilar qatoriga kiritish mumkin (qoidalar, 4-10 moddalar). Bulardan boshqa subyektlar tomonidan amalga oshirilgan harakatlarning davlat harakatlari sifatida tan olinishi esa murakkab masala hisoblanadi.

2. 
   Shaxslarning harakatlariga bog‘liq bo‘lgan davlat harakatlari yoki harakatsizligi natijasida xalqaro javobgarlikning yuzaga kelishi.
   

Xalqaro Sud 1979- yil 4-noyabrda yuz bergan harbiy guruhlarning harakatlarini individual harakat sifatida baholadi. Bu harakatlarni to‘xtatish yoki oldini olish bo‘yicha xalqaro huquqiy majburiyatlar esa Eronga tegishli deb topildi. Mazkur holatda majburiyatning buzilishi sifatida elchixonaning himoyasini ta’minlash lozim bo‘lgan. Eron hukumati esa bunday harakatni amalga oshirmagani nazarda tutilmoqda. Bunday harakat (yoki harakatsizlik)ning subyekti sifatida xalqaro huquqiy majburiyatlarni oluvchi davlat ijro organlari hisoblanadi.

3.