A. D. Kayumov gruntshunoslik

Sho‘rlangan gruntlarning avtomobil yo‘llarini qurish uchun yaroqliligi 
 
Gruntlar 
Avtomobil yo„llarini qurish uchun yaroqliligi 
Kuchsiz sho„rlangan 
Yaroqli 
O„rtacha sho„rlangan 
Yaroqli 
Kuchli sho„rlangan 
Qo„shimcha tadbir bilan yaroqli 
O„ta kuchli sho„rlangan  Faqat ularning manfiy ta‟sirini maxsus tadbirlar bilan 
neytrallashtirilganda yaroqli. 
 
 
Izoh:  1.  Kuchli  sho„rlangan  gruntlardan  yo„l  poyini  qurishda,  qo„shimcha 
tadbirlar  sifatida,  uni  yuqori  qatlamining  keyinchalik  sho„rlanmasligi  uchun 
ko„tarmaning  balandligini  oshirish,  himoya  qatlamchalarini  qurish,  grunt 
suvlarining sathini pasaytirish bilan amalga oshiriladi.  
2.  O„ta  kuchli  sho„rlangan  gruntlarning  manfiy  ta‟sirini  har  xil  kimyoviy 
birikmalarni qo„shish yo„li bilan neytrallashtirib amalga oshiriladi. 
 
Sho„rxok  gruntlardan  qurilgan  ko„tarmalardagi  yo„l  to„shamalarini 
loyihalashda  sovuqqa  mustahkamlikka  hisoblash  talab  qilinadi,  chunki  bunday 
gruntlarda namlik va muzdan ko„pchish hodisasi bo„lishi mumkin. 
Sho„rlangan gruntlar tarqalgan hududlarda muhandis-geologik qidiruv  

---

201
 
 
ishlarini olib borishda quyidagilarni aniqlash kerak: 
sho„rlangan gruntlarning tarqalish va yotish sharoiti, ular relyefining mezo- 
va mikroformasiga taalluqliligi; 
gruntlarda suvda yeruvchi tuzlarning tarkibi sifati va miqdori, ularning erish 
va ishqorlanish qobiliyati; 
genezisi, sho„rlanish darajasi va tavsifini mezo- va mikrorelyef, gruntlarning  
xossalari va litologik tarkibi bilan bog„liqligi, hududning gidrogeologik sharoiti – 
yer  osti  suvlarining  balandligi,  mineralizatsiyasi  va  ularning  (tabiiy  va  texnogen) 
o„zgarishi; 
gidrokimyoviy  sharoiti  (harorati,  minerallashuvi  va  yer  osti  suvlarining 
kimyoviy tarkibi, ularni sho„rlangan gruntlarga nisbatan eritish qobiliyati); 
gruntda hosil bo„luvchi tuzli qatlamlarning hajmiy tarqalish tavsifi; 
tuz borligi bilan bog„liq gruntdagi tuzning o„lchami, joylashishi va  shaklini 
hisobga olgan holda gruntlar strukturasining xususiyati; 
sho„rlangan  gruntlarning  yer  yuzasida  ishqorlanish  jarayonining  tashqi 
belgilari borligi, ularning shakli va o„lchami; 
xo„jalik  faoliyati  natijasida  gruntlarning  zamonaviy  sho„rlanishi  va 
tuzlarning ishqorlanishi to„g„risida ma‟lumot; 
to„liq  suv  shimishdagi  (shu  bilan  birgalikda  berilgan  tarkibdagi  eritmada), 
shuningdek, tuzning ishqorlangandan so„nggi, tabiiy namlikdagi gruntlarning fizik, 
mexanik va kimyoviy tarkibi; 
nisbiy  suffozion  siqilish  ko„rsatkichi  va  suffozion  siqilishning  boshlang„ich 
bosimi; 
bino  va  inshootlarning  suffozion  deformatsiyasi  bilan  bog„liq  tavsifi  va 
ularni borligi. 
Sho„rlangan  gruntlar  zarrachalarining  hajmiy  og„irligi  me‟yoriy  qiymati 
uning sho„rlanish tavsifiga qarab 4.6-jadvalda keltirilgan. 
 
 
 
 

---

202
 
 
4.6-jadval