A. D. Kayumov gruntshunoslik


qo‘yilganda (OA) va yuk olinganda (AB)



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet99/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

qo‘yilganda (OA) va yuk olinganda (AB). 
 
Bosim  qo„yilish  momentida  deformatsiya  qandaydir  qiymatga  ega  bo„ladi 
(3.20-rasmning  OA  bo„lagi),  namunadan  yuk  olinganda,  deformatsiya  kamayib, 
namunaning  o„lchamlari  qisman  tiklanadi.  Bunday  deformatsiya  qaytuvchi  deb 
ataladi  ε
QAYT
.  Namunadan  yukni  olishda  deformatsiya  to„liq  orqaga  qaytuvchi 
bo„lmaydi,  orqaga  qaytmaydigan  qoldiq  (plastik  deformatsiya)  ε
QOL
  qismi  ham 
bo„ladi.  Qaytuvchi deformatsiya  ε
QAYT 
o„z  navbatida  ikki  qismdan  iborat bo„ladi: 
1)  bir  zumda  yoki  elastik  ε
ELAS 
va  2)  ma‟lum  vaqt  davomida  yo„qoluvchi  – 
sekinlashgan elastik - ε
SEK.ELAS
. Natijada namunaning umumiy deformatsiyasi ε
UM 
ikkita tuziluvchidan iborat bo„ladi: 
                          ε
UM 
= ε
QAYT 
+ ε
QOL
 = ε
ELAS

SEK.ELAS

QOL                                               
(3.15) 
 
Gruntga berilayotgan bosimni mineral skelet, g„ovaklik suvi va g„ovaklikni 
to„ldiruvchi  havo  o„ziga  qabul  qiladi,  ulardagi  kuchlanish  mos  ravishda 
quyidagicha belgilanadi σ
1
U
W
U
A
. Grunt skeletidagi kuchlanish σ

samarador deb 
ataladi,  u  doimo  mineral  zarralarning  tutash  joyi  orqali  beriladi.  Samarador 
kuchlanish  to„liq  kuchlanish,  grunt  hajmi  o„zgarishini  keltirib  chiqaradigan  va 
surilishga  qarshilik  qiymatini  aniqlaydigan  qismini  tashkil  qiladi.  G„ovaklik 


135
 
 
suvidagi  kuchlanish  U
W
  neytral  yoki  «g„ovaklikdagi  suv  bosimi»  deb  ataladi. 
G„ovaklikdagi suv bosimi bosim qiymatini va gruntdan suvning siqib chiqarilishini 
yoki so„rilishini bildiradi. To„liq suv shimgan grunt chun quyidagi nisbat o„rinlidir 
(Tyersagi) [1, 2] 
                                                   σ σ

U
W
,                                                  (3.16) 
bu yerda σ – total yoki to„liq kuchlanish. 
 
Suvga to„liq to„yinmagan gruntlar uchun boshqa nisbat o„rinliydir (Bishop) 
 




W
А
А
U
U
U







1
, (3.17) 
bu  yerda  χ  –  parametr,  suvga  to„liq  to„yingan  gruntlar  uchun  1  ga  teng  va  to„liq 
gazga to„yingan gruntlar uchun 0 ga teng. 
 
Shunday  qilib,  to„liq  kuchlanish  samarador  va  neytral  kuchlanishlarning 
yeg„indisiga  teng.  Suv  shimgan  gruntlarning  har  qanday  nuqtasida  samarador 
kuchlanish to„liq va neytral kuchlanish orasidagi farqqa teng bo„ladi: 
                                                  
W
U




1
.                                                  (3.18)  
 
Bosim  ostida  gruntlarning  deformatsiyasi  grunt  strukturasi  va  teksturasini 
o„zgarishga  olib  keladi,  natijada  komponentlar  miqdori  nisbiy  o„zgaradi, 
shuningdek  komponentlar  deformatsiyasi  ro„y  beradi.  Bosim  ostida  gruntlar 
strukturasi  va  teksturasi  o„zgarishi  quyidagilardan  iborat:  1)  yoriqliklarning 
jipslashishi  va  g„ovakliklarning  yopilishi  natijasida  g„ovaklikning  kamayishi;  2) 
strukturali  bog„lanishning  uzilishi,  strukturali  elementlarning  burilishi  va 
yaqinlashishi, ular shaklining qisman o„zgarishi va buzilishi. Strukturali elementlar 
deformatsiyasi,  ularning  bir  biriga  nisbatan  surilishi,  shuningdek  g„ovaklik 
eritmasining  grunt  skeletiga  nisbatan  surilishi  natijasida  strukturali  elementlarni 
buzilishga va ularni oriyentatsiyasini o„zgarishga olib keladi va 1) pyezoelektrik va 
pyezo-magnit  hodisalar  yuz  beradi;  2)  mexanokimyoviy  reaksiyalar;  3) 
elektrokinetik hodisalar; 4) gruntlar haroratining ko„tarilishi yuz beradi. 
 
Dispers  gruntlar  har  xil  qattiqlikdagi  strukturali  elementlardan  iborat. 
Shuning uchun gruntlarni gidrostatik siqishda ayrim mikrohajmlarda, lokal urinma 
kuchlanish  ularning  surilishga  mustahkamligidan  yuqori  bo„lganda,  strukturali 


136
 
 
elementlarning  bir  biriga  nisbatan  surilishini  keltirib  chiqaruvchi,  strukturali 
bog„lanish uzilishiga va strukturali elementlarni buzilishiga olib keluvchi suruvchi 
kuchlanish hosil bo„ladi. 
 
Dispers  gruntlarning  siqilishida  mexanikdan  tashqari,  zarralarning 
bo„linishida  yangi  bog„lanish  kuchining  hosil  bo„lishi  bilan  bog„liq  kimyoviy 
jarayonlar  yuz  beradi.  Bu  jarayonlar  mineral  panjarasidagi  kristal  bog„lanishlar 
kuchi valentli kuchlar bilan uyg„unlashtiriladi va mexanokimyoviy reaksiyalarning 
borishini ta‟minlaydi. Masalan, yuqori bosim ta‟siri natijasida tog„ jinslarida dala 
shpatining  slyudaga  aylanishi  yuz  beradi.  Kalsitning  kvars  bilan  birgalikda 
maydalanishi  silikat  kalsiyning  hosil  bo„lishiga  va  ikki  okis  uglerod  ajralib 
chiqishiga  olib  keladi.  Kalsitning  maydalanishi  natijasida  yuzasida  kalsiy  okisi 
hosil  bo„ladi,  sidiritning  maydalanishida  uglerod  okisi  va  temir  shakllanadi. 
Shunday  qilib,  bosim  ta‟sirida,  mineral  zarrasining  yangi  yuzasida  gruntni 
soddalashtiruvchi,  strukturali  bog„lanish  hosil  qiluvchi,  yuqori  bosimga  uchragan 
yangi kimyoviy birikmalar hosil bo„lishi mumkin.  
 
Gruntlarning  mustahkamligini  va  deformatsiyasini  bashoratlash  uchun  bu 
gruntlarning bosim ostida o„zlarini tutishini belgilovchi fizik qonuniyatlarni bilish 
kerak.  Gruntlarning  fizik-mexanik  xossalari  shartli  ravishda  deformatsiyali, 
mustahkam va reologik xossalarga bo„linadi.  

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish