A. D. Kayumov gruntshunoslik

GOST 25100 ga asosan sho‘rlangan gruntlar tarkibida yengil- va o‘rta 
eriydigan (suvda eruvchi) tuzlarning miqdori 
 
 
Sho„rlangan gruntning nomi 
Yengil va o„rtacha eriydigan tuzlarning 
minimal miqdorini yig„indisi, quruq 
gruntning og„irligiga nisbatan, %  hisobida 
Yirik donali:    
     qumli  to„ldiruvchilarning  miqdori 
40% va undan ko„p bo„lganda 
     suglinokli  to„ldiruvchining  miqdori 
30% va undan ko„p bo„lganda  
     supesli  to„ldiruvchining  miqdori 
30% va undan ko„p bo„lganda  
Qum                                               
Supes                                              
Suglinok            
 
3 
 
 
10 
 
5 
3 
5 
10 
 
Izoh. 
1. Yengil eruvchi tuzlar tarkibiga quyidagilar kiradi: xloridlar  NaCI, 
KCI,  CaCI
2
,  MgCl
2
;  bikarbonatlar:  NaHCO
3
,    Ca(HCO
3
)
2
,    Mg(HCO
3
)
2
;  natriy  
karbonati Na
2
CO
3
; magniy va natriy sulfatlari MgSO
4
,  Na
2
SO
4
. O„rtacha eriydigan 
tuzlar tarkibiga gips CaSO
4
·2H
2
O va angidrit CaSO
4
 kiradi. 
 
Sho„rlanishning  asosiy  shartidan  biri,  minerallashgan  suvlarning  qumli 
gruntlar  uchun  1  m  va  gilli  gruntlarda  3-4  m  dan  kam  chuqurlikda  yotishi 
hisoblanadi. 
Sho„rlangan  gruntlar  asosan  sahro  va  yarim  sahro,  ayrim  hollarda  cho„l 
mintaqalarida,  ya‟ni  suv  balansi  manfiy  bo„lgan  tumanlarda,  shuningdek  turg„un 
bo„lmagan  komponentli  (sulfatli,  galloidli  va  bosh.)  tog„  jinslari  gipyergenezisga 
uchragan mintaqalarda tarqalgan. 
Tabiiy  holda  yotgan  ko„rsatilgan  gruntlar  yuqori  qatlamining  1-2  m 
chuqurligi tarkibi 2-3% yengil eruvchi tuzlardan iborat bo„ladi. Yuqori gorizontda 
(0-0,03  m)  yengil  eruvchi  tuzlarning  miqdori,  asosan  Na
2
SO
4 
va  MgSO
4 
qiymati 
(10-20%)  bo„lishi  mumkin,  bu  yuqori  qatlamda  kam  bog„langan  «momiq» 
qatlamni hosil qiladi. 
Sho„rlangan  gruntlar  sho„rxoklar,  solodlar,  solonslar  va  taqirlardan  iborat 
bo„lib,  yengil  eriydigan  tuzlarning  tarkibi  va  miqdori  bilan  farqlanadi  va  ko„p 

---

198
 
 
hollarda  relyefninig  botiq  joylarida:  tog„  bag„ri  shleyflarida,  past  tekisliklarda, 
sho„r  ko„l  va  limanlarni  qirg„oqlarida,  qayirlarda,  suffoziya  natijasida  yuzaga 
kelgan  cho„l  hududlarida,  ya‟ni  minerallashgan  suvlar  yer  yuzasiga  yaqin 
joylashgan (1-3 m) joylarda hosil bo„ladi (4.9-rasm).