A. D. Kayumov gruntshunoslik

3.33-rasm. Suvga to‘yingan yuqori g‘ovaklikdagi gilli gruntning 
konsolidatsiya egrisi: 0-1 birdan tez siqilish; 1-2 filtratsiya (birlamchi) 
konsolidatsiya; 2-3 ikkilamchi konsolidatsiya. 
 
zarralarning  bir  biriga  nisbatan  sekin  surilishi  natijasida  gruntlarning  qayta 
joylashish  jarayoni  tugallanadi  va  bir  vaqtning  o„zida  g„ovaklik  suvi  siqib 
chiqarilib  yanada  ko„proq  zichlanadi.  Zarralarning  bir  biriga  ishqalanishi  bilan, 
grunt zichligining oshish sharoitida (grunt skeletini yoyilishida), zichlashish tezligi 
nazorat  qilinadi.  Gruntlarning  skeleti  yoyilishi  natijasida  yuzaga  keladigan 
zichlashish bosqichi ikkilamchi konsolidatsiya deb ataladi. 
 
Konsolidatsiya  koeffitsiyenti  gruntlarning strukturasiga va tarkibiga bog„liq 
bo„la  di.  Filtratsiya  konsolidatsiyasi  nazariyasiga  asosan  filtratsiya  va  siqilish 
koeffitsiyentlari quyidagi nisbatda bog„liq bo„ladilar: 
                                                 
в
ф
v
а
е
K
c

)
1
(


,                                              (3.45) 
bu  yerda  K
f
  –  filtratsiya  koeffitsiyenti;  e  –  g„ovaklik  koeffitsiyenti;  a  –  siqilish 
koeffitsiyenti; γ
v
 – suvning solishtirma og„irligi. 
 
Gilli  gruntlar  konsolidatsiya  koeffitsiyentining  qiymati  juda  keng  miqdorda 
(2·10
-2
  dan  8·10
-6
  sm
2
/s  gacha)  o„zgaradi.  Yuqori  dispers  gillar  uchun  siqilish 
koeffitsiyenti  eng  kichik  qiymatga,  yirik  dispers  gilli  gruntlar  uchun  eng  yuqori 
qiymatga ega bo„ladilar. 
 
Uch o„qli siqilishda yoyilish jarayonida gruntlar mikrostrukturasining qayta 
joylashishi  kuzatiladi.  Ayniqsa  mikrostruktura  surilish  hududida  jadal  kechadi. 

---

157
 
 
3.34-rasmda
 
ko„lli-muzli  glinaning  mikrotuzilishini  elektron  mikroskop 
fotografiyasi  keltirilgan.  Tadqiqotlar  yoyilish  jarayonida  gruntlarni  mikrosurilish 
hududsida  zarrachalar  asta-sekin  qayta  joylashuvini  ko„rsatadi.  Bunda  surilish 
yo„nalishiga  mos  keluvchi  zarralarning  bir  tomonga  yo„nalib  moslashishi 
kuzatiladi.