|
197
7.3. ASK tushunchasi, tarkibi va uni boshqarish. Agrosanoat
majmuasi siyosatdagi ustuvorliklar
Mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatlarini yuksaltirishda
agrosanoat majmuasining ahamiyati katta. Uning asosiy maqsadi qishloq
xo‗jaligi mahsulotlarini etishtirish, ularni tayyorlash va qayta ishlash
hamda iste‘molchilarga yetkazib berish tizimining maqsadga muvofiq
ishlashini ta‘minlashdan iborat.
Bundan tashqari, bozor iqtisodiyoti talablariga javob bera oladigan
mexanizmni yaratish, mahsulotlar sifatini oshirish, ishlab chiqarishning eng
maqbul
shakllarini
vujudga
keltirish,
mahsulotlar
tannarxini
arzonlashtirishga intilish agrosanoat majmuasining dolzarb vazifalaridan
hisoblanadi.
Bugun O‗zbekiston Respublikasi agrosanoat majmuasida asosiy
vositalar ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning rivojlanishiga katta e‘tibor
qaratilmoqda. Ularning rivojlantirilishi tarkibga kiruvchi tarmoqlarning
fond bilan ta‘minlanishi va jihozlanishini yaxshilashga, natijada ishlab
chiqarish, ayriboshlash, taqsimlash va iste‘mol jarayonlari o‗zgarib, oxir-
oqibatda aholining turmush sharoitlari yuksalishiga olib keladi.
Agrosanoat kompleksi (ACM) - qishloq xo‗jaligi xomashyosini ishlab
chiqarish va qayta ishlash hamda undan mahsulot ishlab chiqarishga
yo‗naltirilgan iqtisodiyotning bir nechta tarmoqlarini yakuniy iste‘molchiga
yetkazib beradigan eng yirik tarmoqlararo kompleks. Bu qishloq xo‗jaligi
ishlab chiqarishi, qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini tashish, saqlash, qayta
ishlash, uni iste‘molchilarga yetkazib berish, qishloq xo‗jaligini
mashinalar, kimyoviy moddalar va o‗g‗itlar bilan ta‘minlash, qishloq
xo‗jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish bilan shug‗ullanadigan qishloq
xo‗jaligi va sanoat sohalari qatoriga kiradi.
ASM faoliyatning 4 yo‗nalishini o‗z ichiga oladi:
• Qishloq xo‗jaligi - agrotexnika kompleksi, uning tarkibida
o‗simlikchilik, chorvachilik, fermer xo‗jaliklari, fermer xo‗jaliklari va
boshqalar kiradi.
• qishloq xo‗jaligini ishlab chiqarish va moddiy resurslar bilan
ta‘minlaydigan tarmoqlar va xizmatlar: traktor va qishloq xo‗jaligi
texnikasi, mineral o‗g‗itlar ishlab chiqarish, kimyoviy moddalar va
boshqalar.
198
• Qishloq xo‗jaligi xomashyosini qayta ishlash bilan shug‗ullanadigan
sohalar: oziq-ovqat sanoati, engil sanoat uchun xom ashyolarni dastlabki
qayta ishlash sanoati.
• Infrastruktura bloki - qishloq xo‗jaligi xomashyosini xarid qilish,
transport, saqlash, iste‘mol tovarlari savdosi, qishloq xo‗jaligi uchun
treninglar, agrosanoat sohasida qurilish ishlari bilan shug‗ullanadigan
ishlab chiqarish.
Agrosanoat kompleksining eng muhim muammo energiya tejashni
ta‘minlashdan iborat.
Agrosanoat kompleksining filiallari bilan o‗zaro munosabatlari:
• Biokimyo (o‗g‗itlarni ishlab chiqarish);
• kimyo sanoati;
• Qishloq xo‗jaligi sanoati (chorvachilik, o‗g‗itlarni ishlab chiqarish);
• transport sohasi;
• Engil sanoat.
ASM tarkibida ikkita yirik majmua mavjud:
1) oziq-ovqat majmuasini tashkil etadigan oziq-ovqat mahsulotlarini
ishlab chiqarish va sotish;
2) qishloq xo‗jaligi xomashyosidan sanoat iste‘mol tovarlarini ishlab
chiqarish va sotish uchun.
Agrosanoat kompleksida paxta, zig‗ir, meva-sabzavot, uzum va sharob,
sut, go‗sht va boshqa bir hil mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotish
bo‗yicha ixtisoslashtirilgan sanoat majmuasi shakllantirildi.
Agroiqtisodiy kompleksning asosiy darajasini tashkil etuvchi mikro-
darajadagi birlamchi darajadagi sheriklar, kooperativlar, agrosanoat
birlashmalar, agrofirmalar, fermer xo‗jaliklari, dehqon xo‗jaliklari va
hokazolar kiradi. Bo‗limlar va diversifikatsiyalangan tuzilmalarga ega
bo‗lgan korxonalar birgalikda hududiy majmualarni tashkil qiladi.
Agrosanoat kompleksini rivojlantirish, uning tarmoq va hududiy
tuzilmasini takomillashtirish ishlab chiqarishni yanada oqilona taqsimlash,
resurslarni kompleks va samarali ishlatish, uning yakuniy natijalarini
takomillashtirish va mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga
yordam beradi.
Ishchilarning asosiy qismi, barqaror va aylanma kapital, YaIM. Bu
agrosanoat kompleksining miqyosida, uning tuzilmasini takomillashtirish
va uning ishlashi samaradorligi, aholi turmush darajasining oshishi va oziq-
ovqat xavfsizligini ta‘minlash katta darajada bog‗liqdir.
199
Agrosanoat ishlab chiqarishni barcha turdagi texnikalar bilan
ta‘minlash zarur miqdorda qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini rejalashtirish
hajmlarini ishlab chiqarish, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash va
mamlakat barqaror rivojlanishini ta‘minlashda hal qiluvchi rol o‗ynaydi.
Shu bois, qishloq xo‗jaligi texnikasi bilan jihozlangan uskunalarning
muammolari va ulardan foydalanish samaradorligi alohida ahamiyatga ega.
Zamonaviy
iqtisodiy
va
tashkiliy
sharoitlar,
narxlarning
nomutanosibligi, xususan, asosiy fondlar va texnik bazaning oddiy va
ayniqsa kengaytirilishi bilan takomillashtirilgan jarayonni amalga oshirish
mumkin emas edi.
Agroiqtisodiy majmui» tushunchasining sharhlari, bizning fikrimizcha,
ASMni iqtisodiy tarmoqlarning funktsional o‗zaro ta‘siriga asoslangan
iqtisodiy va huquqiy tizim sifatida davolash imkoniyatini yaratadigan
«ishlab chiqarish majmui yoki majmuasi» sifatida muhim ahamiyatga ega.
Agrosanoat kompleksini tushunishning iqtisodiy va huquqiy yondashuvi
strategik ahamiyatga ega zonalarni belgilab beruvchi tizim-qiymat va
klasterli yondashuv tamoyillariga asoslangan boshqarish mexanizmini
yaratish imkonini beradi(7.1-rasm).
Yagona tashkilotning faoliyati yetkazib beruvchilar va iste‘mol
qiymatlari zanjirlarining qiymat zanjirlari bilan bog‗liq holda ko‗rib
chiqiladi. X.Xorngren, J.Foster, S.Datar qiymat tizimi ta‘minot zanjiri deb
ataladi va dastlabki bog‗dan (dastlabki ishlab chiqaruvchilardan) oxirgi
(yakuniy iste‘molchi)ga o‗tadigan mol, xizmatlar va axborot oqimi sifatida
tushuniladi. Eng umumiy shaklda agrosanoat kompleksining qiymat tizimi
uning shakllanishining iqtisodiy asoslari sifatida ifodalanishi mumkin.
200
Do'stlaringiz bilan baham: | 
