A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

Mavzu bo‗yicha qisqacha xulosalar 
1.Mintaqaviy 
iqtisodiyot 
uchun 
ishlab 
chiqarish 
kuchlarini 
joylashtirish umumiy tushuncha, obyekt hisoblanadi. Ishlab chiqarish 
kuchlarini joylashtirish va hududiy rivojlanish qonuniyatlariga quyidagilar 
kiradi: ishlab chiqarishni hududiy oqilona tashkil etish, ishlab 
chiqarishning hududiy ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi, hududlarning 
kompleks rivojlanishi, ishlab chiqarishni hududlarda iloji boricha bir 
me‘yorda joylashtirish yoki hududlarning iqtisodiy va ijtimoiy 
rivojlanishini tenglashtirish qonuniyatlaridan iboratdir. 
Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishda yuqoridagi qonuniyatlar 
asosida 
yondashilsa 
iqtisodiyotning 
barcha 
tarmoqlarida 
mehnat 
unumdorligi oshadi, iqtisodiy samaradorlikka erishiladi. 
2. Hududiy mehnat taqsimoti va uning doimiy «yo‗ldoshi» bo‗lgan 
ixtisoslashuv natijasida iqtisodiy rayonlar shakllanadi. Ular esa mamlakat 
iqtisodiyotining hududiy tarkibini tashkil qiladi. Ammo hududiy tarkib 
fakat iqtisodiy rayonlar turidan iborat emas, u ma‘muriy birliklar, tabiiy 
geografik va gidrografik omillar asosida ham belgilanishi mumkin. 
3.Ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda barcha shart-sharoitlar 
hisobga olinishi zarur, lekin ma‘lum tarmoqni hududiy tashkil etishda 
barcha omillar emas, balki ulardan ayrimlarigina yetakchi rol o‗ynaydi. 
Xususan, xom-ashyo, yoqig‗i va energetika, suv va iqlim, transport, 
ijtimoiy-iqtisodiy (mehnat resurslari), ekologik, ilmiy texnikaviy 
taraqqiyot, bozor iqtisodiyoti kabi muhim omillar hisoblanadi.
4. Jahon bozori erkin iqtisodiyot, ochiq savdo tizimini joriy qilishni 
taqozo etadi. Ana shunday yo‗nalish fritredizm, ya‘ni erkin savdo deb 
ataladi. Uning ilmiy asosini yaratishda A.Smit va, ayniqsa D.Rikardoning 
xizmati katta bo‗lgan. Ularning g‗oyalari xalqaro geografik mehnat 
taqsimotini keng ko‗lamda rivojlantirish, mamlakatlararo savdo sotiqni 
faollashtirishga qaratilgan bo‗lib, u qiyosiy imtiyoz yoki qulaylik qonuni 
(«zakon sravnitelnogo preimuhestva») nomini olgan.

---

63
5. Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish qonuniyatlari ishlab 
chiqarish kuchlari va hududlar o‗rtasidagi umumiy munosabatlarda 
namoyon bo‗ladi. Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichida ishlab 
chiqarish kuchlarini oqilona joylashtirishda ishlab chiqarishning yuqori 
samaradorligi, maksimal daromad olish imkoniyatlariga katta e‘tibor berish 
lozim. Ayni paytda, tabiiy-resurs salohiyatlaridan tejamkorlik bilan 
foydalanish, ekologik sharoitni yaxshilash masalalari ham hisobga olinadi. 
6. O‗zbekistonda ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning o‗ziga 
xos xususiyatlari shundaki, mintaqalar sanoat, qishloq xo‗jaligi, transport, 
ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalarida yuqori mehnat 
unumdorligiga erishish, mavjud tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy resurslardan 
foydalanish samaradorligini oshirishda hududlarga erkin iqtisodiy zonalar 
maqomini belgilash meva-sabzovot ishlab chiqarishni kengaytirish, 
to‗qimachilik sanoatini rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi.